ปากนกกระจอก รักษา และป้องกันได้อย่างไร

ปากนกกระจอก เป็นภาวะผิวหนังบริเวณมุมปากที่เกิดการอักเสบจากเชื้อราหรือเชื้อแบคทีเรีย จนทำให้เกิดแผลพุพอง ซึ่งอาจรักษาได้ด้วยยาต้านเชื้อราและยาปฏิชีวนะต้านเชื้อแบคทีเรีย ทั้งชนิดใช้ภายนอกและชนิดรับประทาน เพื่อช่วยต้านการสะสมของเชื้อราและเชื้อแบคเรีย นอกจากนี้ การรับประทานอาหารที่อุดมไปด้วยวิตามินบี ธาตุเหล็ก วิตามินซีและโฟเลต (Folate) อาจช่วยป้องกันปากนกกระจอกได้

คำจำกัดความ

ปากนกระจอก คืออะไร

ปากนกกระจอก คือ ภาวะผิวหนังบริเวณมุมปากเกิดการอักเสบจากเชื้อราหรือเชื้อแบคทีเรีย โดยเฉพาะเชื้อราแคนดิดา (Candida) และเชื้อแบคทีเรียสแตปฟิโลคอกคัส ออเรียส (Staphylococcus Aureus) นอกจากนี้ ยังอาจเกิดจากการที่น้ำลายสะสมอยู่บริเวณมุมปาก ซึ่งอาจทำให้มุมปากระคายเคือง แห้งและแตกจนเป็นแหล่งสะสมของเชื้อเหล่านี้ทำให้เกิดการอักเสบและเกิดเป็นแผลลุกลามขึ้น ส่วนใหญ่โรคปากนกกระจอกอาจพบได้ในผู้ที่มีภาวะน้ำลายมากกว่าปกติ ผู้ที่มีน้ำลายเอ่อบริเวณมุมปากมาก ซึ่งมักเกิดขึ้นในเด็กมากกว่าผู้ใหญ่ เนื่องจากเด็กบางคนอาจมีน้ำลายมากและน้ำลายไหลตลอดเวลา

อาการ

อาการปากนกกระจอก

ปากนกกระจอกอาจมีอาการดังต่อไปนี้

• เลือดออกบริเวณมุมปาก
• แผลพุพอง มีสีขาวและเปียกชื้น
• บริเวณมุมปากมีอาการแดง บวมและคัน
• ปากแตกเป็นสะเก็ด

สาเหตุ

สาเหตุของปากนกกระจอก

ปากนกกระจกอาจมีสาเหตุมาจากการสะสมของน้ำลายบริเวณมุมปากจนทำให้ปากแห้งแตก ทำให้เชื้อแบคทีเรียและเชื้อราสามารถเข้าไปในชั้นผิวหนังได้ง่ายขึ้น ส่งผลให้เกิดการอักเสบและการติดเชื้อ นอกจากนี้ ปากนกกระจอกอาจมีสาเหตุมาจากปัญหาผิวหนังอื่น ๆ ได้อีก ดังนี้

• โรคผิวหนังภูมิแพ้หรือโรคกลาก
• น้ำลายไหลระหว่างการนอนหลับ
• การติดเชื้อราหรือยีสต์ในปาก เช่น เชื้อราในช่องปาก
• เด็กที่ดูดนิ้วโป้งหรือจุกนมหลอก
• สวมหน้ากากอนามัยเป็นเวลานานจนเกิดการสะสมของแบคทีเรีย
• ผู้ที่ใส่ฟันปลอมไม่พอดีจนอาจเกิดการเสียดสี

ปัจจัยเสี่ยง

ปัจจัยเสี่ยงปากนกกระจอก

ปัจจัยเสี่ยงที่อาจก่อให้เกิดปากนกกระจอก ดังนี้

• การใช้เครื่องสำอางหมดอายุ
• ภาวะสุขภาพเรื้อรังและความผิดปกติของระบบภูมิคุ้มกัน เช่น โรคเบาหวาน โรคลำไส้อักเสบ การติดเชื้อเอชไอวี
• ดาวน์ซินโดรม อาจทำให้ผิวแห้ง แล้วการเอ่อของน้ำลายข้างปากมากขึ้น
• การขาดวิตามินบี ธาตุเหล็ก หรือโปรตีน
• น้ำหนักลดลงอย่างรวดเร็ว จนอาจทำให้ขาดสารอาหาร ผิวแห้งแตกได้
• การสูบบุหรี่ สารเคมีที่ทำร้ายผิวทำให้ผิวแห้งมากขึ้น
• ความเครียด ส่งผลต่อการสร้างคอลลาเจนอาจทำให้ขาดความยืดหยุ่น ผิวแห้งและแตกได้ง่าย

การวินิจฉัยและการรักษา

การวินิจฉัยปากนกกระจอก

คุณหมออาจตรวจสุขภาพปากเพื่อดูรอยแตก รอยแดง บวม ตุ่มน้ำหรือความผิดปกติอื่น ๆ ที่อาจเป็นลักษณะของโรคชนิดอื่น เช่น โรคซิฟิลิส โรคเริม แผลพุพอง โรคภูมิแพ้ผิวหนัง โรคเยื่อหุ้มปอดอักเสบ โรคไลเคนพลานัสในช่องปาก (Oral Lichen Planus) ซึ่งเป็นภาวะที่ส่งผลต่อเยื่อบุผิวในปาก อาจทำให้เกิดรอยฝ้าสีขาว เนื้อเยื่อบวมแดง หรือแผลเปิด

ปากนกกระจอก รักษา อย่างไร

การรักษาปากนกกระจอกขึ้นอยู่กับสาเหตุของโรค ซึ่งส่วนใหญ่ปากนกกระจอกอาจเกิดจากการติดเชื้อที่มาจากน้ำลาย โดยการรักษาโรคปากนกระจอกอาจทำได้ด้วยวิธีต่อไปนี้

ยาต้านเชื้อรา เป็นยาเฉพาะที่สำหรับทาบริเวณริมฝีปาก 3 ครั้ง/วัน เป็นเวลา 2 สัปดาห์ เช่น

• นิสแททิน (Nystatin) 100,000 หน่วย/มิลลิลิตร ทาวันละ 2 ครั้ง
• ยาม่วง (Gentian Violet) ทาวันละ 3 ครั้ง มักใช้ในเด็กแต่อาจทำให้ปากมีสีม่วง
• คีโตโคนาโซล (Ketoconazole 2%) ทาวันละ 2 ครั้ง
• โคลไตรมาโซล (Clotrimazole 1%) ทาวันละ 2 ครั้ง
• ไมโคนาโซล (Miconazole 2%) หรือไฮโดรคอร์ติโซน (Hydrocortisone 1%) ทาวันละ 2 ครั้ง
• ไอโอโดควินอล (Iodoquinol 1%) ทาวันละ 2 ครั้ง มักใช้ร่วมกับครีมไฮโดรคอร์ติโซน

ยาฆ่าเชื้อเฉพาะที่หรือยาปฏิชีวนะ ใช้สำหรับการรักษาการติดเชื้อแบคทีเรีย โดยใช้ประมาณ 4-5 ครั้ง/วัน เป็นเวลา 1-2 สัปดาห์ เช่น

• มิวพิโรซิน (Mupirocin 2%) ใช้วันละ 4 ครั้ง
• ฟิวซิดิน (Fusidic Acid 2%) ใช้วันละ 2-3 ครั้ง

หากอาการไม่ดีขึ้นหรือแผลมีขนาดใหญ่ขึ้น คุณหมออาจให้ยาปฏิชีวนะสำหรับใช้ในช่องปาก

ยาต้านเชื้อราสำหรับใช้ในช่องปาก เช่น

• นิสแททิน 5 มิลลิลิตร ใช้เป็นเวลา 7-14 วัน สำหรับรักษาเชื้อราในช่องปาก
• โคลไตรมาโซล ใช้ 5 ครั้ง/วัน เป็นเวลา 7-14 วัน สำหรับรักษาเชื้อราในช่องปากที่ไม่รุนแรง
• ฟลูโคนาโซล (Fluconazole) รับประทาน 200 มิลลิกรัม เป็นเวลา 1 วัน จากนั้นรับประทานขนาด 100 มิลลิกรัมทุกวัน เป็นเวลา 7-14 วัน
• อิทราโคนาโซล (Itraconazole) รับประทาน 200 มิลลิกรัม ทุกวันเป็นเวลา 2-4 สัปดาห์
• โพซาโคนาโซล (Posaconazole) รับประทาน 100 มิลลิกรัม เป็นเวลา 1 วัน จากนั้นรับประทานขนาด 100 มิลลิกรัม ทุกวันเป็นเวลา 7-14 วัน
• โวริโคนาโซล (Voriconazole) แนะนำให้ใช้เมื่อรักษาด้วยฟลูโคนาโซล ไอทราโคนาโซลหรือโพซาโคนาโซลแล้วอาการไม่ดีขึ้น
• แคสโปฟันจิน (Caspofungin) รับประทาน 70 มิลลิกรัม ครั้งเดียว จากนั้นรับประทานขนาด 50 มิลลิกรัม ทุกวันจนกว่าจะหายดี และรับประทานต่ออีก 2 วัน แล้วจึงหยุดยา
• แอมโฟเทอริซิน (Amphotericin) รับประทาน 30-40 กรัม/วัน ทุกวันจนกว่าจะหายดี และรับประทานต่ออีก 2 วัน แล้วจึงหยุดยา

ยาต้านการอักเสบ (Glucocorticoids) เฉพาะที่ ใช้สำหรับเสริมการรักษาด้วยยาต้านเชื้อราและเชื้อแบคทีเรีย เพื่อลดการอักเสบและป้องการการกำเริบของโรค เช่น

• เดสโซไนด์ (Desonide 0.05%)
• โคลไตรมาโซล
• ไฮโดรคอร์ติโซน 1% หรือ ฟิวซิดิน 2%

การปรับไลฟ์สไตล์และการดูแลตัวเอง

การปรับไลฟ์สไตล์และการดูแลตัวเองเพื่อจัดการกับปากนกกระจอก

การปรับพฤติกรรมบางอย่างเพื่อช่วยป้องกันปากนกกระจอกอาจทำได้ดังนี้

• หลีกเลี่ยงการสัมผัสกับสารก่อภูมิแพ้และสารระคายเคืองที่ผิวหนัง เช่น ผลิตภัณฑ์ที่มีส่วนผสมของแอลกอฮอล์ น้ำหอม
• รักษาความสะอาดภายในช่องปาก โดยการแปรงฟันเป็นประจำทุกวันอย่างน้อยวันละ 2 ครั้ง คือ เช้าและก่อนนอน และอาจแปรงฟันหลังรับประทานอาหารเพิ่มด้วย เพื่อลดปริมาณเชื้อราและเชื้อแบคทีเรียในช่องปาก
• รับประทานอาหารให้หลากหลาย อาหารที่รับประทานควรอุดมไปด้วยวิตามินบี 2 ธาตุเหล็ก วิตามินซีและโฟเลต เช่น ผักใบเขียว ตับ เครื่องใน ปลาทะเล ปู ไข่ ถั่ว ธัญพืช อะโวคาโด มะละกอ มะม่วง นอกจากนี้ ควรดื่มน้ำให้มากขึ้นอย่างน้อย 1.5-2 ลิตร/วัน เพื่อให้ผิวชุ่มชื้น
• ให้ความชุ่มชื้นบริเวณริมฝีปากด้วยลิปมัน ลิปบาล์ม ปิโตเลียมเจลหรือน้ำมันมะพร้าว
• ไม่สูบบุหรี่ เนื่องจากสารเคมีในบุหรี่อาจส่งผลต่อการเสื่อมสภาพของผิวหนังและทำให้ผิวแห้งมากขึ้น
• ไม่ควรเลียปาก เนื่องจากแบคทีเรียในน้ำลายอาจทำให้ปากแห้งมากขึ้นและอาจทำให้เกิดการสะสมของแบคทีเรียบริเวณมุมปากได้
• ไม่ใช้เครื่องสำอางที่หมดอายุ เนื่องจากเป็นแหล่งสะสมของเชื้อแบคทีเรียและอาจระคายเคือง ซึ่งทำให้เกิดปัญหาผิวตามมาได้