การมีสมาธิที่ดี เป็นหนึ่งในตัวการสำคัญ ที่จะนำไปสู่การมีสุขภาพจิตที่ดี เพราะสภาพจิตใจที่ว้าวุ่น ไร้สมาธิ และเต็มไปด้วยความกังวลใจนั้น อาจจะนำไปสู่ความเครียดและความวิตกกังวลได้ วันนี้ Hello คุณหมอ จะมาพาทุกคนมารู้จักกับ ซาเซน หลักการทำสมาธิ ที่โดดเด่นในเรื่องของการฝึกจิตและการสงบใจ เพื่อการสร้างสมาธิ และสุขภาพจิตที่ดีขึ้นของเรากันค่ะ
ทำความรู้จักกับศาสตร์แห่ง ซาเซน
ซาเซน (Zazen) คือเทคนิคการฝึกสมาธิรูปแบบหนึ่ง ตามหลักความเชื่อแบบเซน (Zen) นิกายหนึ่งในพุทธศาสนามหายาน ที่นับถือกันอย่างแพร่หลายในประเทศแถบเอเชียตะวันออก แนวความคิดแบบเซนนั้นมีต้นกำเนิดมาจากประเทศอินเดีย และพัฒนาต่อที่ประเทศจีน ก่อนที่แนวคิดนี้จะถูกเผยแพร่เข้าสู่ประเทศเกาหลีและญี่ปุ่นต่อมาในภายหลัง
วิธีการปฏิบัติธรรมตามหลักของซาเซนนั้นจะมีอยู่ 4 วิธีหลัก ๆ คือการนั่งสมาธิ การเดินจงกรม การศึกษาพระธรรม และการทำงาน โดยมีเป้าหมายหลักของการปฏิบัติซาเซน อยู่ที่การเพิกเฉยต่อความคิดทั้งปวง ให้ตัวผู้ปฏิบัติธรรมได้รับรู้สึกสัมผัสและความรู้สึกทั้งหมดที่เกิดขึ้นและผ่านไป ทำให้ตระหนักถึงความเป็นจริง ว่าไม่มีสิ่งใจจีรังยั่งยืน ทำให้สามารถปล่อยวาง และเกิดความสงบขึ้นในจิตใจได้
ประโยชน์ของการฝึกสมาธิตามหลักของซาเซน
การฝึกสมาธิแบบซาเซนนั้น นอกเหนือจากจะทำให้มีจิตใจที่สงบ ไม่ฟุ้งซ่านแล้ว ยังอาจส่งผลให้เกิดประโยชน์ต่อร่างกายดังต่อไปนี้
ช่วยลดความเครียด
มีงานวิจัยที่พบว่า การทำสมาธิแบบซาเซนเป็นประจำ สามารถช่วยลดความวิตกกังวลและความเครียด สองปัจจัยหลักที่นำไปสู่ปัญหาสุขภาพทั้งสุขภาพจิตและสุขภาพร่างกายต่าง ๆ มากมาย เนื่องจากการฝึกสมาธินั้นจะทำให้ผู้ฝึกรู้สึกถึงความเงียบสงบและความสงบ หลายคนยังเลือกวิธีการฝึกสมาธิเพื่อช่วยในการแก้ไขปัญหาที่เกี่ยวข้องกับสุขภาพจิต เช่น โรควิตกกังวล และโรคซึมเศร้า ได้อีกด้วย
การบำบัดยาเสพติด
หลักการฝึกสมาธิแบบซาเซนนั้นถูกใช้เป็นหนึ่งในโปรแกรมของแผนการบำบัดยาเสพติดที่ประเทศไต้หวัน เนื่องจากการฝึกแบบซาเซนนั้นสามารถช่วยลดอัตราการเต้นของหัวใจและอัตราการหายใจ ในขณะเดียวกันก็ช่วยเพิ่มการทำงานของระบบประสาทอัตโนมัติ ซึ่งมีประโยชน์ต่อการฟื้นฟูร่างกายของผู้ที่กำลังบำบัดยาเสพติด ช่วยให้สามารถควบคุมตัวเองได้ดีขึ้น และช่วยลดความทรมานจากอาการลงแดงได้
ช่วยในการนอนหลับ
การทำสมาธิแบบซาเซนนั้นสามารถช่วยแก้ไขปัญหาการนอนหลับได้ โดยการลดความเครียดและความวิตกกังวล ปัจจัยที่อาจนำไปสู่การนอนไม่หลับได้ ทำให้รู้สึกสงบ และนอนหลับได้ลึกยิ่งขึ้น และทำให้คุณภาพของการนอนดีขึ้น
ช่วยปรับท่าทาง
การนั่งสมาธิแบบซาเซนนั้นจะเป็นการนั่งขัดสมาธิ และยืดหลังให้ตรง ทำให้สามารถช่วยปรับท่าทางการนั่งให้ถูกต้องและเหมาะสมมากยิ่งขึ้น การนั่งสมาธินั้นยังสามารถช่วยให้กล้ามเนื้อส่วนหลังแข็งแรงขึ้น ช่วยจัดแนวกระดูกให้ตรง และทำให้ท่าทางการวางตัวดูดีขึ้นอีกด้วย
วิธีการฝึกสมาธิตามหลักของซาเซน
ท่านั่ง
การนั่งทำสมาธิแบบซาเซนนั้น จะมีท่านั่งหลัก ๆ ดังต่อไปนี้
- ท่านั่งขัดสมาธิดอกบัว
เป็นท่านั่งขัดสมาธิโดยวางให้ขาซ้ายทับขาขวา ซุกเก็บปลายเท้าขวาเอาไว้ และเหยียดหลังให้ตั้งตรง มือซ้ายวางทับมือขวา วางไว้บนตัก เป็นท่านั่งสมาธิที่ค่อนข้างแพร่หลาย และพบเห็นได้บ่อยในประเทศไทย
- ท่านั่งขัดสมาธิแบบ Burmese position
เป็นท่าที่คล้ายกับท่านั่งขัดสมาธิแบบดอกบัว แต่แทนที่จะวางขวาซ้ายทับขาขวา ให้เปลี่ยนเป็นวางขาข้างใดข้างหนึ่งไว้ด้านหน้า ไม่ทับขาอีกข้าง ส่วนมือวางไว้ที่ตัก หลังเหยียดตรง ท่านี้จะมีความสมมาตรมากกว่าท่าขัดสมาธิแบบดอกบัวเล็กน้อย
- ท่าเทพธิดา
หมายถึงท่านั่งคุกเข่า โดยวางเท้าราบไปกับพื้น และนั่งทับขา เหยียดตัวตรง ท่านี้อาจจะไม่ค่อยเหมาะกับผู้ที่มีปัญหาน้ำหนักตัวมาก เนื่องจากอาจจะทำให้น้ำหนักตัวกดทับลงบนเข่า และทำให้เกิดอาการปวดได้
- ท่านั่งสมาธิบนเก้าอี้
โดยให้ผู้ฝึกสมาธิ นั่งตัวตรงอยู่บนเก้าอี้ ให้เท้าราบกับพื้น มือประสานไว้บนตัก
การฝึกสมาธิ
- เมื่อเริ่มทำสมาธิ ให้กำหนดลมหายใจเข้าออก โดยหายใจเข้าออกตามจังหวะตามปกติที่ทำอยู่เป็นประจำ ไม่ต้องเกร็ง หรือพยายามหายใจเข้าออกให้แปลกไปกว่าเคย
- มุ่งเน้นความสนใจไปที่การรับรู้ลมหายเข้า ลมหายใจออก หยุดความคิดฟุ้งซ่าน ดึงสติให้กลับมาอยู่กับลมหายใจ
- ปล่อยตัวให้สบาย ไม่ต้องเกร็งตัว
- ปล่อยให้จิตใจได้ผ่อนคลาย และให้ความสนใจกับสิ่งที่ร่างกายรับรู้หรือรู้สึก
