ฟันคุด คืออะไร มีอาการ สาเหตุ วิธีรักษาอย่างไร

ฟันคุด คือ ฟันที่ไม่สามารถขึ้นในแนวฟันปกติได้ อาจเป็นเพราะขึ้นช้ากว่าฟันซี่อื่น ๆ ทำให้มีช่องว่างไม่เพียงพอที่จะขึ้นมาแบบฟันปกติ จึงอาจโผล่มาเพียงบางส่วนในลักษณะเอียง ราบ หรือฝังอยู่ในกระดูกขากรรไกร ส่วนใหญ่แล้ว ฟันคุดจะมี 4 ซี่ นั่นคือ ฟันกรามซี่ในสุดของฟันบนและฟันล่างทั้งด้านซ้ายและด้านขวา แต่ก็อาจพบฟันเขี้ยวคุดได้เช่นกัน ฟันคุดอาจไม่เป็นอันตราย แต่ในบางกรณี ก็อาจทำให้มีอาการปวดฟันรุนแรง หรืออาจทำให้ปากและฟันซี่อื่นผิดรูป จนต้องรักษาด้วยการถอนหรือผ่าออก เพื่อบรรเทาปวดและลดความเสี่ยงในการเกิดปัญหาช่องปากอื่น ๆ เช่น ฟันผุ เหงือกอักเสบ หรือหากต้องจัดฟัน ก็อาจต้องถอนหรือผ่าฟันคุดเช่นกัน

คำจำกัดความ

ฟันคุด คืออะไร

ฟันคุด คือ ฟันที่ไม่สามารถขึ้นในแนวฟันปกติได้เหมือนฟันซี่อื่น ๆ เนื่องจากอาจขึ้นช้ากว่าฟันซี่อื่น ทำให้มีช่องว่างไม่พอให้งอกขึ้นมาได้แบบฟันปกติ หรืออาจเกิดจากมีกระดูกหรือเนื้อเยื่อเหงือกขวางอยู่ จึงไม่สามารถโผล่พ้นเหงือกได้ ฟันคุดอาจมีลักษณะเอียง หรือขึ้นตามแนวราบ หรืออาจฝังอยู่ในกระดูกขากรรไกรทั้งซี่ ส่วนใหญ่แล้ว ฟันคุดจะมี 4 ซี่ นั่นคือ ฟันกรามซี่ในสุดของฟันบนและฟันล่างทั้งฝั่งซ้ายและฝั่งขวา แต่ในบางกรณี ก็อาจพบฟันเขี้ยวคุดได้

ฟันคุดเป็นปัญหาสุขภาพช่องปากที่พบได้ทั่วไป โดยปกติแล้ว อาจเริ่มพบฟันคุดตอนอายุประมาณ 17-25 ปี เนื่องจากขากรรไกรหยุดการเจริญเติบโต จึงอาจส่งผลให้มีช่องว่างไม่พอให้ฟันกราม 4 ซี่สุดท้ายโผล่ขึ้นมาแบบปกติได้ แต่ก็สามารถพบในช่วงวัยอื่นได้เช่นกัน

ชนิดหรือลักษณะของฟันคุดที่พบได้บ่อย เช่น

• ฟันคุดที่ครอบฟันหรือด้านบดเคี้ยวหันเข้าหาฟันซี่ข้างเคียง (Mesial impaction) เป็นชนิดที่พบได้บ่อยที่สุด ส่วนใหญ่จะมีแค่ส่วนของครอบฟันหรือด้านบดเคี้ยวเท่านั้นที่โผล่พ้นเหงือกขึ้นมา หากฟันไม่ได้เอียงมาก อาจไม่จำเป็นต้องผ่าตัดออก
• ฟันคุดที่ครอบฟันหรือด้านบดเคี้ยวหันออกจากฟันซี่ข้างเคียง (Distal impaction) เป็นชนิดที่พบได้ค่อนข้างยาก ในกรณีที่ฟันไม่ได้เอียงมาก ทันตแพทย์อาจให้รอประมาณ 1-2 ปี หากฟันขึ้นปกติอาจไม่จำเป็นต้องผ่าตัดออก แต่หากฟันเอียงเกือบ 90 องศา ในกรณีนี้ ฟันมักส่งผลเสียต่อกระดูกขากรรไกร และไม่สามารถขึ้นแบบปกติได้ ส่วนใหญ่จึงต้องผ่าตัดออก
• ฟันคุดที่ขึ้นในแนวตรง (Vertical impaction) หากไม่เบียดหรือสร้างแรงกดทับให้ฟันซี่ข้างเคียงหรือกระดูกขากรรไกร ส่วนใหญ่ไม่จำเป็นต้องผ่าตัดออกเพราะอาจงอกขึ้นมาแบบปกติได้
• ฟันคุดที่ขึ้นในแนวนอน (Horizontal impaction) เป็นชนิดที่มักสร้างความเจ็บปวดที่สุด ส่วนใหญ่แล้วฟันคุดแนวนอนจะฝังอยู่ใต้เหงือกทั้งซี่

อาการ

อาการของฟันคุด

ส่วนใหญ่แล้ว ฟันคุดมักไม่ก่อให้เกิดอาการใด ๆ แต่หากฟันคุดผิดปกติ เช่น ติดเชื้อ ทำลายฟันซี่ข้างเคียง ก็อาจส่งผลให้เกิดอาการดังต่อไปนี้

• เหงือกบริเวณรอบฟันคุดบวม แดง
• มีอาการปวดหรือกดเจ็บบริเวณเหงือกหรือขากรรไกร
• ต่อมน้ำเหลืองที่คอบวม
• ปวดศีรษะหรือปวดกรามเรื้อรัง หรือไม่ทราบสาเหตุ
• อ้าปากหรือรับประทานอาหารลำบาก
• มีกลิ่นปาก
• มีรสชาติแปลก ๆ ในปาก

นอกจากนี้ ฟันคุดอาจทำให้เกิดภาวะแทรกซ้อนดังต่อไปนี้ได้ด้วย

• ฟันผุ
• โรคเหงือกอักเสบ หรือโรคปริทันต์อักเสบ
• การสบฟันผิดปกติ
• ถุงน้ำหรือเนื้องอกในกระดูกขากรรไกร

หากมีอาการหรือภาวะแทรกซ้อนที่กล่าวมาข้างต้น ควรเข้าพบคุณหมอทันที

สาเหตุ

สาเหตุของฟันคุด

ฟันคุดอาจเกิดจากขากรรไกรหยุดการเจริญเติบโต ขากรรไกรเล็กเกินไป หรือมีฟันเกในแนวโค้งฟัน ทำให้มีพื้นที่ไม่พอให้ฟันขึ้นได้แบบปกติทุกซี่ โดยเฉพาะฟันกราม 4 ซี่สุดท้ายที่ขึ้นช้าสุด จึงอาจกลายเป็นฟันคุดได้บ่อยสุด อย่างไรก็ตาม ปัจจัยอื่น ๆ ดังต่อไปนี้ ก็อาจเป็นสาเหตุที่ทำให้ฟันคุดได้

• ฟันเกิน (Supernumerary Teeth) เป็นภาวะที่มีจำนวนฟันมากกว่าปกติ อาจเกิดจากพัฒนาการการขึ้นของฟันผิดปกติ ส่วนใหญ่จะมีฟันเกินเพียง 1 ซี่ และมักพบที่ขากรรไกรล่างมากกว่าขากรรไกรบน แต่หากมีฟันเกินหลายซี่ มักเกี่ยวข้องกับปัญหาสุขภาพอื่น เช่น ภาวะปากแหว่งเพดานโหว่ กลุ่มอาการการ์ดเนอรส์ (Gardner’s syndrome)
• อุบัติเหตุที่เกี่ยวข้องกับช่องปาก ฟันคุดอาจเป็นผลกระทบของการบาดเจ็บหรืออุบัติเหตุบริเวณช่องปาก เช่น การหกล้มหน้ากระแทกพื้นในวัยเด็ก ซึ่งอาจทำให้ฟันงอกช้ากว่าปกติและกลายเป็นฟันคุดได้ โดยเฉพาะหากเป็นฟันบนหน้า

แม้ฟันคุดจะเป็นภาวะที่พบได้ทั่วไป แต่ปัจจัยบางประการ เช่น ปัจจัยทางพันธุกรรม การไม่จัดฟันเพื่อแก้ปัญหาฟันสบ ฟันเก ก็อาจเพิ่มความเสี่ยงในการเกิดฟันคุดได้

การวินิจฉัยและการรักษาโรค

ข้อมูลในที่นี้ไม่มีเจตนาให้ใช้ทดแทนคำแนะนำทางการแพทย์ ควรปรึกษาคุณหมอทุกครั้งเพื่อสอบถามข้อมูลเพิ่มเติม

การวินิจฉัยฟันคุด

ทันตแพทย์อาจตรวจวินิจฉัยฟันคุดและปัญหาที่อาจเกิดจากฟันคุดด้วยวิธีดังต่อไปนี้

• การซักประวัติสุขภาพและสอบถามอาการที่เกี่ยวกับสุขภาพช่องปากและฟัน
• การตรวจเหงือกและฟัน
• การเอกซเรย์ช่องปาก เพื่อดูว่ามีฟันคุดหรือไม่ ฟันคุดอยู่ในลักษณะใด สร้างความเสียหายให้เหงือก ฟันซี่อื่น ๆ หรือกระดูกขากรรไกรหรือไม่

หากพบว่ามีฟันคุดหรือมีปัญหาในช่องปากอื่น ๆ ทันตแพทย์จะรักษาด้วยวิธีการที่เหมาะสมในขั้นตอนต่อไป

การรักษาฟันคุด

หากฟันคุดไม่ได้ส่งผลให้เกิดอาการเจ็บปวด การอักเสบ การติดเชื้อ หรือไม่ได้ส่งผลต่อฟันซี่ข้างเคียงหรือการสบฟัน หรือนำไปสู่ปัญหาในช่องปากอื่น ๆ อาจไม่จำเป็นต้องรักษาแต่อย่างใด แต่หากส่งผลเสียต่อสุขภาพ ทันตแพทย์อาจต้องรักษาด้วยวิธีการต่อไปนี้

• การปรับแนวฟัน โดยทันตแพทย์อาจแนะนำให้จัดฟัน หรือถอนฟันน้ำนมหรือฟันแท้ซี่ข้างเคียงที่อาจขวางการงอกของฟันซี่ที่มีแนวโน้มจะคุดออก วิธีเหล่านี้อาจช่วยเพิ่มพื้นที่ หรือช่วยปรับแนวฟันให้เป็นปกติขึ้น ซึ่งอาจช่วยให้ฟันงอกออกมาแล้วไม่คุด มักใช้เมื่อฟันเขี้ยวคุด อาจเหมาะกับเด็กหรือวัยรุ่นมากกว่าผู้ใหญ่หรือผู้สูงอายุ และอาจต้องใช้เวลานานกว่าจะเห็นผล
• การผ่าฟันคุด หากทันตแพทย์ประเมินแล้วว่าฟันคุดไม่มีประโยชน์ ไม่จำเป็นต้องเก็บไว้ อาจส่งผลเสียต่อสุขภาพ และไม่เหมาะกับการรักษาด้วยการปรับแนวฟัน อาจแนะนำให้ผ่าฟันคุดออก โดยทันตแพทย์อาจฉีดหรือทายาชาที่เนื้อเยื่อรอบฟันคุด รอให้ยาออกฤทธิ์ แล้วจึงกรีดเปิดเหงือก ก่อนจะใช้เครื่องมือถอนฟันคุดออกมา แล้วเย็บปิดปากแผล หลังผ่าตัด ผู้ป่วยต้องกัดผ้ากอซไว้ประมาณ 2 ชั่วโมงหรือจนกว่าเลือดจะหยุดไหล ควรแปรงฟันและบ้วนปากอย่างระมัดระวัง และไปตัดไหมเมื่อครบกำหนด โดยปกติคือประมาณ 7 วันหลังผ่าตัด

การปรับเปลี่ยนไลฟ์สไตล์หรือดูแลตนเอง

การปรับเปลี่ยนไลฟ์สไตล์หรือดูแลตนเองเพื่อรับมือกับฟันคุด

แม้จะไม่มีวิธีที่อาจป้องกันการเกิดฟันคุดได้ แต่การเข้ารับการตรวจสุขภาพฟันและทำความสะอาดฟันทุก ๆ 6 เดือน หรือตามระยะเวลาที่ทันตแพทย์นัด อาจช่วยให้สามารถสังเกตรูปแบบการเจริญเติบโตและการงอกของฟันได้ หากตรวจสอบเบื้องต้นแล้วพบว่ามีฟันเก ฟันสบผิดปกติที่อาจส่งผลให้ฟันคุดได้ในอนาคต ทันตแพทย์อาจแนะนำให้จัดฟันเพื่อปรับแนวฟัน ซึ่งอาจช่วยเพิ่มพื้นที่ขากรรไกร ให้ฟันสามารถโผล่ขึ้นมาได้อย่างเป็นปกติที่สุด และอาจลดความเสี่ยงในการเกิดฟันคุด หรือปัญหาช่องปาก จากฟันคุดได้