หนังแข็ง (Scleroderma)

โรคหนังแข็ง หรือโรคผิวหนังแข็ง (Scleroderma) เป็นโรคที่เกิดจากระบบภูมิคุ้มกันทำงานผิดปกติ ส่งผลให้ผิวหนังแข็งและหนาขึ้น เกิดขึ้นได้กับผิวหนังบริเวณต่าง ๆ ทั่วร่างกาย เช่น มือ เท้า แขน ใบหน้า ทั้งยังส่งผลต่ออวัยวะภายใน เช่น ปอด ลำไส้ หลอดเลือด หัวใจ ไต ทำงานผิดปกติเกิดเป็นปัญหาสุขภาพอื่น ๆ ตามมาได้ด้วย

คำจำกัดความ

โรค หนังแข็ง คืออะไร

โรคหนังแข็ง หรือโรคผิวหนังแข็ง (Scleroderma) เป็นโรคในกลุ่มโรคภูมิต้านตนเอง หรือโรคภูมิคุ้มกันทำลายตัวเองชนิดหายากและเรื้อรัง ที่เกี่ยวข้องกับการหนาและแข็งตัวขึ้นของเนื้อเยื่อ ส่วนใหญ่แล้วโรคนี้จะส่งผลต่อผิวหนังและเนื้อเยื่อเกี่ยวพัน แต่ในบางกรณีก็อาจส่งผลต่ออวัยวะภายใน เช่น ทางเดินอาหาร ปอด ไต หัวใจ หลอดเลือด กล้ามเนื้อ ข้อต่อ ทำให้เกิดการทำงานที่ผิดปกติ หากเป็นในกรณีเหล่านี้ ส่วนใหญ่อาการมักจะรุนแรงและอาจเป็นอันตรายถึงชีวิตได้

โรค หนังแข็ง แบ่งออกเป็น 2 ประเภท ได้แก่

โรคหนังแข็งเฉพาะที่ (Localized scleroderma)

สามารถแยกออกเป็น 2 ชนิด ดังนี้

1. โรคหนังแข็งเฉพาะที่แบบมอร์เฟีย หรือแบบเป็นแว่น (Morphea scleroderma) อาการที่พบคือ ผิวหนังแข็งเป็นหย่อม มีลักษณะรูปร่างอาจเป็นวงกลม วงรี หรือรูปร่างไม่แน่นอนก็ได้ บางครั้งพบที่หลอดเลือด หรืออวัยวะภายในได้ด้วย
2. โรคหนังแข็งเฉพาะที่แบบลิเนียร์ หรือแบบเป็นเส้น หรือเป็นแถบ (Linear scleroderma) มักพบที่บริเวณแขน ขา หรือใบหน้า

โรคหนังแข็งทั่วตัว (Systemic scleroderma)

สามารถแยกออกเป็น 2 ชนิด ดังนี้

1. โรคหนังแข็งทั่วตัวแบบลิมิเต็ด หรือแบบจำกัด (Limited scleroderma) อาการของโรคจะพัฒนาอย่างช้า ๆ มักส่งผลกระทบกับผิวหนังบริเวณใบหน้า มือ เท้า แขน และขา แต่ในบางกรณีก็อาจเกิดรอยโรคที่ปอด ลำไส้ หรือหลอดอาหารได้ด้วย
2. โรคหนังแข็งทั่วตัวแบบดิสฟิวซ์ หรือแบบแพร่กระจาย (Diffuse scleroderma) อาการของโรคจะพัฒนารวดเร็ว มักส่งผลกระทบกับผิวหนังที่บริเวณกลางลำตัว ต้นขา ต้นแขน มือ เท้า และในบางกรณีอาจสร่างความเสียหายต่อหัวใจ ปอด ไต และทางเดินอาหารได้ด้วย

โรคหนังแข็ง พบได้บ่อยได้แค่ไหน

โรคหนังแข็งพบในผู้หญิงมากกว่าผู้ชาย และผู้ที่เป็นโรคนี้มักอยู่ในช่วงวัย 30-50 ปี โปรดปรึกษาคุณหมอสำหรับข้อมูลเพิ่มเติม

อาการ

อาการของ โรคหนังแข็ง

อาการของโรคหนังแข็งขึ้นอยู่กับอวัยวะที่ได้รับผลกระทบ อาการที่พบทั่วไป ได้แก่

• โรคเรเนาด์ (Raynaud’s Disease) ซึ่งส่งผลให้หลอดเลือดฝอยที่นิ้วมือและนิ้วเท้าหดตัว จนนิ้วเปลี่ยนเป็นสีเขียวคล้ำและรู้สึกเจ็บหรือชา เมื่อเจอกับอากาศหนาวเย็นหรือความเครียดทางอารมณ์ (Emotional distress)
• ผิวหนังมีลักษณะบวมแดง ก่อนจะกลายเป็นผื่นผิวหนังที่หนาและแข็งกว่าผิวหนังบริเวณอื่น โดยรูปร่าง และขนาดของผื่นจะขึ้นอยู่กับประเภทของโรคหนังแข็งที่เป็น ส่วนใหญ่ผิวหนังบริเวณที่มีรอยโรคหนังแข็งจะออกเงา ๆ และตึงกว่าบริเวณอื่น ทำให้เคลื่อนไหวได้ยากขึ้น และอาจมีอาการต่อไปนี้ด้วย
  • ผิวหนังมีสีเข้มหรืออ่อนกว่าปกติ
  • เกิดแผลที่ผิวหนัง
  • ผมร่วง
  • ผิวแห้งผิดปกติ หรืออาจมีอาการช่องคลอดแห้งด้วย

สำหรับผู้ป่วยบางราย อาจมีสิ่งบ่งชี้หรืออาการนอกเหนือจากที่ระบุไว้ข้างต้น หากมีข้อสงสัยเกี่ยวกับอาการต่าง ๆ โปรดปรึกษาคุณหมอเพื่อขอรับคำแนะนำและตรวจวินิจฉัย

ควรไปพบคุณหมอเมื่อใด

หากร่างกายส่งสัญญาณเตือนหรือมีอาการตามที่ระบุข้างต้น หรือมีข้อสงสัยใด ๆ โปรดปรึกษาคุณหมอ

ร่างกายของแต่ละคนแสดงอาการแตกต่างกัน จึงควรปรึกษาคุณหมอเกี่ยวกับวิธีรักษาที่ดีที่สุดตามสาเหตุและอาการของแต่ละคน

สาเหตุ

สาเหตุของ โรคหนังแข็ง

โรคหนังแข็งเป็นผลจากภาวะที่ร่างกายผลิตและสะสมคอลลาเจน (Collagen) ไว้ในเนื้อเยื่อมากเกินไป แต่ในปัจจุบัน ยังไม่มีหลักฐานที่แน่ชัดว่าเป็นเพราะเหตุใดกระบวนการผลิตคอลลาเจนของร่างกายถึงทำงานผิดปกติได้ แต่สันนิษฐานว่าภาวะนี้อาจเกี่ยวข้องกับการทำงานของระบบภูมิคุ้มกัน และการเกิดโรคหนังแข็งส่วนใหญ่ มักเกิดจากหลายปัจจัยรวมกัน เช่น ปัญหาระบบภูมิคุ้มกัน ปัจจัยทางสิ่งแวดล้อม ปัจจัยทางพันธุกรรม

ปัจจัยเสี่ยง

ปัจจัยเสี่ยงของ โรคหนังแข็ง

ปัจจัยเสี่ยงในการเกิดโรคหนังแข็งมีหลายประการ เช่น

• พันธุกรรม บางคนอาจมีความผันแปรทางพันธุกรรม (Genetic variation) บางอย่างที่ทำให้เป็นโรคหนังแข็งได้ง่ายขึ้น
• ปัจจัยทางสิ่งแวดล้อม อาการของโรคหนังแข็งในผู้ป่วยบางรายอาจเกิดจากการสัมผัสกับไวรัส การใช้ยารักษาโรค หรือใช้ยาเสพติดบางชนิด นอกจากนี้ การสัมผัสกับสารประกอบหรือสารเคมีอันตรายบ่อย ๆอาจมีส่วนในการเพิ่มความเสี่ยงให้เกิดโรคนี้ได้เช่นกัน
• ปัญหาระบบภูมิคุ้มกัน มีการสันนิษฐานว่า โรคหนังแข็ง เป็นผลจากปัญหาระบบภูมิคุ้มกัน กล่าวคือ ระบบภูมิคุ้มกันทำลายเนื้อเยื่อเกี่ยวพัน และจากสถิติของประเทศสหรัฐอเมริกา พบว่า ผู้ที่เป็นโรคหนังแข็ง 15-20 เปอร์เซ็นต์ จะเป็นโรคภูมิคุ้มกันทำลายตนเอง หรือโรคภูมิต้านเนื้อเยื่อของตนเอง (Autoimmune Disease) อื่น ๆ ด้วย เช่น โรคข้ออักเสบรูมาตอยด์ โรคลูปัส โรคโรคโจเกรนหรือโรคโซเกร็น (Sjögren’s Syndrome)

การวินิจฉัยโรคและการรักษาโรค

ข้อมูลที่นำเสนอไม่สามารถใช้แทนข้อแนะนำทางการแพทย์ได้ โปรดปรึกษาแพทย์สำหรับข้อมูลเพิ่มเติม

การวินิจฉัยโรคหนังแข็ง

การวินิจฉัยโรคหนังแข็งทำได้ค่อนข้างยาก เนื่องจากอาการของโรคสามารถเกิดได้กับอวัยวะหลายส่วนในร่างกาย รวมถึงอวัยวะภายใน เช่น ข้อต่อ ลำไส้ และคุณหมออาจวินิจฉัยอาการเบื้องต้นผิดว่าเป็นโรคข้ออักเสบรูมาตอยด์ หรือโรคลูปัสได้

หากคุณหมอสันนิษฐานว่าคนไข้อาจเป็นโรคหนังแข็ง จะทำการซักประวัติสุขภาพทั้งตัวคนไข้และสมาชิกคนอื่น ๆ ในครอบครัว รวมถึงให้คนไข้เข้ารับการตรวจร่างกายและการตรวจวินิจฉัยโรค ดังต่อไปนี้

• ภาพวินิจฉัย เช่น การเอกซเรย์ การทำซีทีสแกน
• การตรวจเลือด
• การตัดชิ้นเนื้อส่งตรวจวินิจฉัย
• การตรวจระบบทางเดินอาหาร
• การตรวจสมรรถภาพปอด
• การตรวจสมรรถภาพหัวใจ เช่น การตรวจหัวใจด้วยคลื่นเสียงความถี่สูง การตรวจคลื่นไฟฟ้าหัวใจ

การรักษาโรคหนังแข็ง

ในปัจจุบันยังไม่มีวิธีรักษาโรคหนังแข็งโดยเฉพาะ คุณหมอมักรักษาโรคตามอาการที่เกิดขึ้นในผู้ป่วยแต่ละราย โดยวิธีรักษาโรคหนังแข็งที่นิยมใช้ ได้แก่

• การใช้ยา เช่น
  • ยาบรรเทาอาการอักเสบที่ไม่ใช่สเตียรอยด์ (Non-Steroidal Anti-Inflammatory Drugs หรือ NSAIDs) เช่น ไอบูโพรเฟน (Ibuprofen) แอสไพริน (Aspirin) ที่มีฤทธิ์ลดอาการปวด บวม
  • ยาสเตียรอยด์ หรือยาอื่น ๆ ที่ช่วยชะลอการทำงานของระบบภูมิคุ้มกัน ช่วยบรรเทาปัญหาเกี่ยวกับกล้ามเนื้อ ข้อต่อ และลำไส้
  • ยาที่ช่วยกระตุ้นการไหลเวียนของเลือด เพื่อให้เลือดไปเลี้ยงบริเวณนิ้วมือและนิ้วเท้าได้มากขึ้น
  • ยาลดความดันโลหิต
  • ยาขยายหลอดเลือด เพื่อให้เลือดไหลเวียนไปสู่ปอดได้ดีขึ้น และช่วยป้องกันไม่ให้เนื้อเยื่อเป็นแผล
  • ยารักษากรดไหลย้อน
  • ยาปฏิชีวนะ
  • ยาช่วยย่อย
• วิธีการรักษาอื่น ๆ เช่น
  • การรักษาโรคผิวหนังโดยการฉายแสง หรือการรักษาด้วยเลเซอร์
  • กายภาพบำบัด
  • กิจกรรมบำบัด
  • การปลูกถ่ายอวัยวะ ในกรณีที่อวัยวะเสียหายร้ายแรง

การเปลี่ยนไลฟ์สไตล์และการเยียวยาตัวเอง

การปรับเปลี่ยนไลฟ์สไตล์และการเยียวยาตัวเองเพื่อจัดการกับโรคหนังแข็ง

• ออกกำลังกายเป็นประจำ เพื่อให้ข้อต่อยืดหยุ่น และช่วยเพิ่มการไหลเวียนของเลือดทั่วร่างกาย
• ดูแลข้อต่อไม่ให้บาดเจ็บ หากข้อต่อบาดเจ็บ ควรงดกิจกรรมที่ยิ่งส่งผลเสียต่อข้อต่อ เช่น การยกของหนัก
• ดูแลผิวหนังให้ชุ่มชื้น อย่าให้ผิวแห้ง เพราะอาการผิวแห้งจะยิ่งทำให้ผื่นผิวหนังที่เกิดจากโรคหนังแข็งแย่ลง
• ปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการรับประทานอาหาร เช่น ดื่มน้ำให้มากขึ้น รับประทานอาหารที่มีไฟเบอร์สูง เช่น ผักและผลไม้สดให้มากขึ้น
• จัดการความเครียดให้ดี เพราะความเครียดอาจส่งผลให้เลือดไหลเวียนได้ไม่สะดวก และส่งผลต่อสภาพจิตใจ จนทำให้อาการของโรคหนังแข็งแย่ลงได้ วิธีรับมือความเครียด เช่น นอนหลับให้เพียงพอ ออกกำลังกายเป็นประจำ ทำกิจกรรมโปรดเพื่อคลายเครียด