ภาวะขาดออกซิเจนแรกเกิด หรือ Birth asphyxia คือ ภาวะที่ทารกในช่วงแรกเกิดขาดออกซิเจนหลังคลอด ทำให้ไม่หายใจ หายใจแผ่ว สีผิวผิดปกติ หรือมีอาการชัก ซึ่งอาจเกิดได้จากหลายสาเหตุ เช่น การคลอดก่อนกำหนด ภาวะครรภ์เป็นพิษ ภาวะรกลอกตัวก่อนกำหนด มดลูกแตก สายสะดือย้อย ทารกเสียเลือดมาก ซึ่งหากรักษาได้ทันและได้รับการดูแลอย่างใกล้ชิดก็อาจทำให้ทารกฟื้นตัว และมีพัฒนาการที่เหมาะสมตามปกติได้

Birth asphyxia คือ อะไร

ภาวะขาดออกซิเจนแรกเกิด เกิดจากทารกได้รับออกซิเจนไม่เพียงพอในช่วงก่อน ระหว่าง หรือหลังคลอด เมื่อไม่ได้รับออกซิเจนและสารอาหาร เซลล์จะไม่สามารถทำงานได้ตามปกติ มีกรดสะสมในเซลล์และสร้างความเสียหายให้กับร่างกาย เป็นอันตรายต่อการทำงานของสมองและอวัยวะอื่น ๆ

ความรุนแรงของภาวะนี้ขึ้นอยู่กับระยะเวลาที่ทารกขาดออกซิเจน ระดับออกซิเจน และความเร็วในการรักษา หากได้รับการรักษาทันท่วงที ทารกอาจฟื้นตัวกลับเป็นปกติได้ แต่หากรักษาล่าช้า อาจทำให้เกิดภาวะแทรกซ้อนได้ทั้งในระยะสั้นและระยะยาว และอาจเกิดความผิดปกติของระบบประสาทตั้งแต่ระดับเล็กน้อยไปจนถึงรุนแรง เช่น อาการชัก ภาวะสมองพิการ (Cerebral palsy) ภาวะพัฒนาการล่าช้า การดูแลและติดตามสุขภาพของคุณแม่และทารกอย่างใกล้ชิดทั้งก่อนและหลังคลอดจึงเป็นเรื่องที่ควรให้ความสำคัญ เนื่องจากอาจช่วยลดความเสี่ยงของการเกิดภาวะขาดออกซิเจนแรกเกิดได้

สาเหตุของภาวะ Birth asphyxia

สาเหตุที่ทำให้เกิดภาวะขาดออกซิเจนแรกเกิด อาจมีดังนี้

• รกลอกตัวก่อนกำหนด
• ภาวะครรภ์เป็นพิษ
• ปัญหาสายสะดือย้อยระหว่างคลอด
• ภาวะคลอดก่อนกำหนด
• การคลอดที่ใช้เวลานานหรือซับซ้อนเกินไป
• การติดเชื้อรุนแรงของคุณแม่หรือทารก
• คุณแม่มีระดับความดันโลหิตสูงหรือต่ำเกินไป
• ทางเดินหายใจของทารกถูกปิดกั้น ทำให้ขาดออกซิเจน
• ทางเดินหายใจของทารกพัฒนาได้ไม่เต็มที่
• ทารกเสียเลือดในระหว่างคลอดมากเกินไป
• ทารกมีภาวะโลหิตจาง ทำให้เซลล์เม็ดเลือดไม่สามารถลำเลียงออกซิเจนไปยังส่วนต่าง ๆ ของร่างกายได้ตามปกติ

ปัจจัยเหล่านี้อาจทำให้มีออกซิเจนส่งผ่านสายสะดือไปหล่อเลี้ยงเซลล์ในร่างกายของทารกได้ไม่เพียงพอ จนเซลล์เสียหายรุนแรง ส่งผลเสียต่อสมอง หัวใจ ปอด ไต ลำไส้ หรืออวัยวะอื่น ๆ ของทารก

อาการของภาวะ Birth asphyxia

อาการของภาวะขาดออกซิเจนแรกเกิด หรือ Birth asphyxia อาจมีดังนี้

• ทารกไม่หายใจหรือหายใจอ่อนมาก
• ผิวของทารกเป็นสีออกน้ำเงิน สีเทา หรือซีดกว่าปกติ
• อัตราการเต้นของหัวใจอ่อน
• กล้ามเนื้ออ่อนแรง
• มีกรดในเลือดปริมาณมาก (Acidosis)
• มีอาการชัก

การวินิจฉัยภาวะ Birth asphyxia

หลังคลอด คุณหมอและเจ้าหน้าที่จะประเมินสภาพของทารกแรกเกิดด้วยการให้คะแนนแอปการ์ (Apgar score) หรือผลการประเมินสภาพร่างกายทารกแรกเกิด ซึ่งจะเป็นการประเมินสีผิว อัตราการเต้นของหัวใจ ชีพจร การเคลื่อนไหวของกล้ามเนื้อ และปฏิกิริยาตอบสนองของร่างกาย เพื่อบ่งชี้สุขภาพของทารกในเบื้องต้นในเวลา 1 นาที 5 นาที และ 10 นาทีหลังคลอด คะแนนแอปการ์มีระดับตั้งแแต่ 0-10 โดยทั่วไป เด็กที่มีสุขภาพดีจะได้คะแนนแอปการ์ 7 คะแนนขึ้นไป หากได้คะแนนแอปการ์ 0-3 คะแนน อาจเป็นสัญญาณของภาวะขาดออกซิเจนรุนแรงซึ่งอาจต้องรับการช่วยเหลืออย่างเร่งด่วน

นอกจากนี้ คุณหมออาจตรวจเพิ่มเติมว่ามีอาการอื่น ๆ ที่แสดงถึงภาวะขาดออกซิเจนแรกเกิดร่วมด้วยหรือไม่ เช่น

• ทารกหายใจไม่ปกติ
• การไหลเวียนโลหิตไม่ดี
• ความดันโลหิตต่ำ
• ไม่มีการถ่ายปัสสาวะ
• การแข็งตัวของเลือดผิดปกติ

แนวทางการรักษา Birth asphyxia

หากทารกมีภาวะขาดออกซิเจนแรกเกิดในระดับเบา คุณหมออาจให้ใช้เครื่องช่วยหายใจจนกว่าทารกจะแข็งแรงพอที่จะหายใจได้ด้วยตัวเอง และจะติดตามดูสัญญาณภาวะแทรกซ้อนที่อาจเกิดขึ้นอย่างใกล้ชิด

สำหรับทารกที่มีภาวะขาดออกซิเจนแรกเกิดอย่างรุนแรง อาจต้องใช้วิธีรักษาดังนี้

• ใช้เครื่องช่วยหายใจขนาดเล็กส่งลมไปยังปอดของทารกแบบถี่ ๆ ในบางกรณีอาจต้องให้สารไนตริกออกไซด์ (Nitric oxide) ผ่านทางท่อช่วยหายใจ หรือใช้วิธีปั๊มหัวใจเพื่อช่วยชีวิต
• รักษาด้วยการลดอุณหภูมิของร่างกาย (Hypothermia) ด้วยการใช้เครื่องทำความเย็นผ่านผิวหนัง (Surface cooling) หรือผ้าห่มเย็น (Cooling blanket) เพื่อลดความเสียหายในสมอง
• ให้ยาควบคุมระดับความดันโลหิต
• ให้ยาบำบัดอาการชัก
• ส่งสารอาหารผ่านทางหลอดเลือดดำ (IV) เพื่อช่วยฟื้นฟูลำไส้
• ฟอกไต เพื่อปรับสมดุลเลือดในร่างกาย