จิตเวช คือความเจ็บป่วยทางจิตซึ่งเป็นความผิดปกติของสุขภาพจิตที่อาจส่งผลต่ออารมณ์ ความคิด และพฤติกรรม อาจเกิดขึ้นได้จากสภาพแวดล้อม ความผิดปกติทางสมอง การใช้สารเสพติด หรือการดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ที่มากเกินไป และในปัจจุบันจำนวนของผู้ที่มีปัญหาสุขภาพจิตกำลังเพิ่มสูงขึ้น การป้องกันและเฝ้าระวังอาจช่วยลดปัญหาจิตเวชได้

โรคจิตเวช ที่พบบ่อย

จากรายงานกรมสุขภาพจิต ระบุว่า มีผู้ป่วยที่เข้ารับบริการด้านจิตเวชรวมทั้งประเทศสูงถึง 3.3 ล้านคน เมื่อแบ่งตามกลุ่มโรคที่พบบ่อย คือ โรคจิตเภท โรคซึมเศร้า โรควิตกกังวล และผู้ป่วยที่พยายามฆ่าตัวตาย รวมแล้วมีจำนวนกว่า 1.3 ล้านคน นอกจากนี้ ยังมีโรคจิตเวชที่คนไทยควรรู้จักเพิ่มอีก 4 โรค คือโรคอารมณ์สองขั้ว โรคจิตเวชจากการใช้สารเสพติด และเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ โรคแพนิค และโรคสมองเสื่อม ดังนี้

โรคซึมเศร้า

โรคซึมเศร้า เป็นโรคทางอารมณ์ที่ทำให้รู้สึกเศร้าจนหมดความสนใจสิ่งรอบข้าง ซึ่งส่งผลต่อความคิด ความรู้สึก และพฤติกรรมของผู้ป่วย อาจนำไปสู่ปัญหาในการใช้ชีวิตประจำวันและอารมณ์ได้

อาจสังเกตอาการของผู้ป่วยโรคซึมเศร้าได้ ดังนี้

• โกรธ หงุดหงิดกับเรื่องเล็กน้อย
• เหนื่อยล้า หมดพลังงาน
• หมดความสนใจในกิจกรรมที่ตนเองชื่นชอบ
• มีปัญหาการนอน อาจทำให้นอนไม่หลับหรือนอนมากเกินไป
• ความอยากอาหารลดลง หรืออาจเพิ่มขึ้น
• การพูด ความคิด หรือการเคลื่อนไหวร่างกายช้าลง
• รู้สึกเศร้า สิ้นหวัง รู้สึกไร้ค่า
• คิดฆ่าตัวตาย หรือพยายามฆ่าตัวตาย
• มีปัญหาสุขภาพเพิ่มขึ้น

โรคซึมเศร้าอาจไม่สามารถป้องกันได้ แต่วิธีเหล่านี้อาจมีส่วนช่วยป้องกันได้

• จัดการกับความเครียดและความวิตกกังวลที่เกิดขึ้น นอกจากนี้ ควรเพิ่มความรู้สึกนับถือตนเองด้วย
• บอกคนใกล้ชิด เช่น ครอบครัว เพื่อน เพื่อให้คนใกล้ชิดมีส่วนช่วยทำให้อาการดีขึ้น
• เข้ารับการรักษาตั้งแต่เริ่มต้น เพื่อป้องกันไม่ให้อาการแย่ลง

โรควิตกกังวล

โรควิตกกังวล เกิดขึ้นจากการตอบสนองของสมองที่มีผลต่อความเครียดและเป็นสัญญาณเตือนถึงอันตรายที่อาจเกิดขึ้น แต่เมื่อเกิดความวิตกกังวลอย่างต่อเนื่องหรือมากเกินไปอาจส่งผลต่อการใช้ชีวิต เช่น การเรียน การทำงาน การเข้าสังคม

อาการของโรควิตกกังวลอาจสังเกตได้ ดังนี้

• กระสับกระส่าย ไม่มีสมาธิ
• เหนื่อยล้า
• หงุดหงิดหรือโมโหง่าย
• กล้ามเนื้อเกร็ง
• มีปัญหาในการนอนหลับ
• บุคลิกภาพเปลี่ยนแปลง เช่น เข้าสังคมน้อยลง เก็บตัว

สำหรับผู้ป่วยที่เป็นโรควิตกกังวลสามารถป้องกันได้ด้วยวิธีเหล่านี้

• รับประทานอาหารที่มีประโยชน์ต่อร่างกาย หลีกเลี่ยงการดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ คาเฟอีน รวมถึงอาหารและเครื่องดื่มที่มีน้ำตาล และออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ
• หาเวลาว่างให้ตัวเองทุกวัน ผ่อนคลายร่างกายและความตึงเครียดอย่างน้อย 20 นาที หรือทำงานอดิเรกที่ชอบ เช่น ทำสวน วาดรูป หรือเล่นกีฬา
• จัดลำดับความสำคัญงานและสิ่งอื่น ๆ ที่ต้องทำ เพื่อไม่ให้เครียดและวิตกกังวลมากเกินไป และควรหลีกเลี่ยงกิจกรรมหรือสถานที่ที่อาจทำให้รู้สึกวิตกกังวล
• จัดอันดับความวิตกกังวล และสังเกตเหตุการณ์ที่ทำให้รู้สึกวิตกกังวล รวมถึงความคิดที่เกิดขึ้นในใจก่อนและระหว่างวิตกกังวล เพื่อจัดการกับสาเหตุนั้น ๆ

โรคจิตเภท

โรคจิตเภท เป็นโรคความผิดปกติทางสมองเรื้อรัง ซึ่งมีความผิดปกติด้านการรับรู้และความคิด ทำให้ผู้ป่วยมีความคิดหรือการรับรู้ไม่ตรงกับความเป็นจริง อาจทำให้มีอาการเข้าใจผิด เห็นภาพหลอน หวาดระแวง รูปแบบการพูดผิดปกติไป มีปัญหาทางความคิด และขาดแรงจูงใจ

ทั้งนี้ โรคจิตเภทอาจยังไม่มีคำยืนยันว่าสามารถป้องกันได้ เนื่องจากอาจเกี่ยวข้องกับยีนในร่างกาย และเหตุการณ์ชีวิตที่เกิดขึ้นก็อาจมีผลเช่นกัน ดังนั้น การจัดการกับความเครียดและความวิตกกังวล การรักษาความสัมพันธ์ของครอบครัวและสังคมให้ดี จึงอาจเป็นวิธีที่จะช่วยลดปัญหาโรคจิตเภทได้

โรคอารมณ์สองขั้ว (ไบโพลาร์)

โรคอารมณ์สองขั้ว เป็นภาวะสุขภาพจิตที่ทำให้เกิดอารมณ์แปรปรวนอย่างรุนแรง ซึ่งอาจทำให้ผู้ป่วยมีความรู้สึกหดหู่ใจ เศร้า สิ้นหวัง หมดความสนใจหรือหมดความสุขกับกิจกรรมที่ทำอย่างรุนแรง และอารมณ์อาจเปลี่ยนเป็นความรู้สึกมีความสุข สนุก ร่าเริง และร่างกายเต็มไปด้วยพลังงาน หรืออาจเปลี่ยนเป็นอารมณ์หงุดหงิดรุนแรงได้อย่างกะทันหัน

อารมณ์ที่แปรปรวนเหล่านี้อาจส่งผลให้การนอนหลับ พลังงานในร่างกาย พฤติกรรม ความสามารถในการคิดและตัดสินใจเปลี่ยนไปอย่างชัดเจน

โรคอารมณ์สองขั้วไม่สามารถป้องกันได้ แต่เมื่อมีอาการผิดปกติควรได้การรักษาอย่างทันท่วงที เพื่อช่วยป้องกันอาการรุนแรงขึ้นและการพัฒนาไปเป็นปัญหาสุขภาพจิตอื่น ๆ นอกจากนี้ สำหรับผู้ป่วยที่ได้รับการวินิจฉัยและการรักษาโรคอารมณ์สองขั้ว สามารถป้องกันไม่ให้อาการลุกลามได้ ดังนี้

• สังเกตสัญญาณเตือน เพื่อจัดการกับอาการตั้งแต่เนิ่น ๆ เช่น ภาวะซึมเศร้า อารมณ์แปรปรวนอย่างรุนแรง
• หลีกเลี่ยงยาเสพติดและเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ เพราะอาจทำให้อาการแย่ลงและมีแนวโน้มที่จะกลับมาเป็นซ้ำ
• ใช้ยาตามคำสั่งคุณหมออย่างเคร่งครัด และไม่ควรหยุดยาเพราะอาจทำให้เกิดอาการดื้อยาได้

โรคจิตเวชจากการใช้สารเสพติด และเครื่องดื่มแอลกอฮอล์

โรคจิตเวชจากการใช้สารเสพติด และเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ อาจมีผลสืบเนื่องมาจากผู้ป่วยมีอาการเครียด วิตกกังวล และซึมเศร้า จึงเยียวยาความรู้สึกด้วยการใช้ยาเสพติดหรือเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ เมื่อใช้มากขึ้น หรือใช้ติดต่อกันนาน ๆ อาจส่งผลให้สุขภาพจิตแย่ลง มีอาการเมาค้าง ปวดศีรษะ คลื่นไส้ อาเจียน และอาจมีความวิตกกังวลหรือซึมเศร้ามากขึ้นหลังการใช้สารเสพติดหรือดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์

วิธีที่อาจช่วยลดปัญหาโรคจิตเวชจากการใช้สารเสพติด และเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ได้ มีดังนี้

• รับประทานนอาหารเพื่อสุขภาพ ลดเครื่องดื่มหรืออาหารที่มีคาเฟอีน และเลิกสูบบุหรี่
• งดเว้นจากการใช้แอลกอฮอล์หรือยาเสพติดที่ผิดกฎหมาย
• หลีกเลี่ยงผู้คนหรือสภาพแวดล้อมที่อาจเอื้อให้ดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์หรือใช้ยาเสพติดที่ผิดกฎหมาย
• พูดคุยกับคุณหมอเกี่ยวกับการใช้ยา หรือชนิดของยาที่อาจทำให้เกิดอาการคลุ้มคลั่งหรือซึมเศร้าได้ เฝ้าระวังภาวะซึมเศร้าหรืออาการคลุ้มคลั่งที่อาจเกิดขึ้นหลังจากเริ่มใช้สารเสพติดหรือใช้ยาบางชนิด

โรคแพนิค

โรคแพนิค หรือโรคตื่นตระหนก เป็นโรควิตกกังวลชนิดหนึ่งที่ทำให้ผู้ป่วยรู้สึกตื่นตระหนกหรือมีอาการกลัวอย่างกะทันหัน เกิดจากการตอบสนองของร่างกายต่อความเครียด และมักทำให้มีอาการทางร่างกายและจิตใจรุนแรง ซึ่งอาการจะเกิดอย่างรวดเร็วและไม่มีสาเหตุที่ชัดเจน เช่น

• วิงเวียนศีรษะ หัวใจเต้นแรง เจ็บหน้าอก หน้ามืด เหงื่อออก
• หายใจถี่ ตัวสั่น แขนขาสั่น หนาวสั่น
• ปากแห้ง
• มีอาการชา
• คลื่นไส้ สำลัก
• รู้สึกอยากเข้าห้องน้ำ มีเสียงก้องอยู่ในหู
• ร้อนวูบวาบ ท้องไส้ปั่นป่วน
• รู้สึกกลัวหรือกลัวตาย

โรคแพนิค อาจสามารถป้องกันได้ด้วยวิธีเหล่านี้

• ออกกำลังกายเป็นประจำเพื่อให้ร่างกายรู้สึกสดชื่น และลดความเครียด
• ทำกิจกรรมผ่อนคลายร่างกายและจิตใจ เช่น นวด เล่นโยคะ
• ฝึกเทคนิคการหายใจเข้าออกอย่างช้า ๆ เพื่อช่วยบรรเทาอาการ
• หลีกเลี่ยงอาหารและเครื่องดื่มที่มีน้ำตาล คาเฟอีน และแอลกอฮอล์ และควรงดสูบบุหรี่ เนื่องจากสิ่งเหล่านี้อาจส่งผลให้อาการแย่ลงได้

โรคสมองเสื่อม (อัลไซเมอร์)

โรคสมองเสื่อม มักเกิดขึ้นในผู้สูงอายุ มีสาเหตุจากการเปลี่ยนแปลงของสารในสมอง ทำให้ผู้ป่วยจดจำเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นล่าสุดไม่ได้ เช่น การสนทนาที่เพิ่งผ่านไปไม่กี่นาทีหรือไม่กี่ชั่วโมง และอาจส่งผลต่อการเปลี่ยนแปลงบุคลิกภาพ ทำให้หลงลืมเรื่องราวในอดีต หรือลืมวิธีใช้อุปกรณ์ต่าง ๆ เป็นต้น

อาการของผู้ป่วยโรคสมองเสื่อมอาจมี ดังนี้

• หลงลืมง่าย และหลงลืมเรื่องราวในอดีต
• ความสามารถในการการใช้เหตุผล การตัดสินใจ และการแก้ปัญหาลดลง
• การสื่อสารและความสนใจในสิ่งต่าง ๆ ลดลง

การป้องกันโรคสมองเสื่อมอาจทำได้ยากเพราะเป็นโรคที่ไม่ทราบสาเหตุแน่ชัด แต่วิธีเหล่านี้อาจช่วยป้องกันปัญหาที่อาจเกิดขึ้นได้

• รับประทานอาหารที่มีประโยชน์ ออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ และรักษาน้ำหนักให้อยู่ในเกณฑ์มาตรฐาน
• จัดการปัญหาสุขภาพ เช่น เบาหวาน ความดันโลหิตสูง คอเลสเตอรอลสูง
• หากิจกรรมที่เพิ่มกระบวนการทางสมองและเสริมความสุขทางจิตใจ เช่น การอ่านหนังสือ การเล่นเกมไขปริศนาอักษรไขว้
• มีส่วนร่วมในสังคม เช่น เข้าร่วมกิจกรรมชุมชน