ห่วงคุมกำเนิด (Intrauterine Device; IUD) หรือห่วงอนามัย เป็นอุปกรณ์สำหรับการคุมกำเนิดในระยะยาวรูปแบบหนึ่ง ที่ใช้สวมใส่ทางช่องคลอดเข้าไปในโพรงมดลูก โดยประกอบไปด้วยฮอร์โมนกลุ่มโปรเจสติน (Progestins) และทองแดง ที่ช่วยป้องกันการตั้งครรภ์ อย่างไรก็ตาม การคุมกำเนิดด้วยห่วงอนามัยอาจส่งผลให้มีอาการเลือดออกเล็กน้อย ปวดท้องเกร็ง และเสี่ยงต่อการติดเชื้อในอุ้งเชิงกรานได้ ดังนั้น จึงควรเข้ารับการตรวจสุขภาพและขอคำปรึกษาจากคุณหมอก่อนใช้ เพื่อความปลอดภัย

ห่วงคุมกําเนิด คืออะไร

ห่วงคุมกําเนิด หรือห่วงอนามัย คือ อุปกรณ์ขนาดเล็กที่ทำจากพลาสติก มีลักษณะเป็นตัว T หรือตัว U มีเชือกไนลอนอยู่ตรงส่วนปลาย มีความยืดหยุ่น สามารถโค้งงอได้โดยไม่หัก โดยจะใส่เข้าไปในโพรงมดลูก แล้วปล่อยให้เส้นเชือกไนลอนยาวพ้นปากมดลูกออกมาประมาณ 2-3 เซนติเมตร เพื่อให้สามารถดึงห่วงคุมกำเนิดออกมาเปลี่ยนได้สะดวกเมื่อครบกำหนด ส่วนใหญ่อาจเปลี่ยนทุก ๆ 3-10 ปี ขึ้นอยู่กับชนิดของห่วงคุมกำเนิดที่ใช้ กระบวนการทำงานของห่วงคุมกำเนิดคือการปล่อยฮอร์โมนและประจุทองแดง ที่มีส่วนช่วยยับยั้งการตกไข่ ทำให้อสุจิเข้าไปผสมกับไข่ยากขึ้น และอาจทำให้ผนังมดลูกบางจนอสุจิกับไข่ที่ปฏิสนธิแล้ว ไม่สามารถฝังตัวให้เกิดการตั้งครรภ์ได้

ห่วงคุมกำเนิดแบ่งออกเป็น 2 ประเภท ได้แก่ ห่วงคุมกำเนิดแบบไม่ออกฤทธิ์ และห่วงคุมกำเนิดแบบออกฤทธิ์ ส่วนใหญ่ประเทศไทยนิยมใช้ห่วงอนามัยแบบออกฤทธิ์ เนื่องจากมีประสิทธิภาพในการคุมกำเนิดได้ดีกว่า ซึ่งมีอยู่ 2 ชนิดด้วยกัน ดังนี้

1. ห่วงคุมกำเนิดหุ้มทองแดง (Intrauterine coil) ส่วนใหญ่ทำจากพลาสติก มีทองแดงหุ้มรอบนอก ซึ่งอาจทำเป็นเส้นลวดพันรอบแกนหรือทำเป็นปลอกหุ้มแกน ออกฤทธิ์คุมกำเนิดโดยการปล่อยประจุทองแดง วันละ 40-50 ไมโครกรัม เพื่อช่วยคุมกำเนิด สามารถอยู่ในโพรงมดลูกได้นาน 3-10 ปี หรือ 12 ปี ขึ้นอยู่กับชนิดและยี่ห้อที่เลือกใช้

2. ห่วงคุมกำเนิดที่มีฮอร์โมน (Intrauterine system) มีส่วนประกอบของฮอร์โมนเลโวนอร์เจสเตรล (Levonorgestrel) เป็นฮอร์โมนในกลุ่มโปรเจสติน ที่สังเคราะห์ขึ้นเลียนแบบฮอร์โมนโปรเจสเตอโรน (Progesterone) ที่ช่วยคุมกำเนิด แต่อาจมีระยะเวลาการใช้แตกต่างกันตามปริมาณของฮอร์โมน ดังต่อไปนี้

• ห่วงคุมกำเนิดที่มีฮอร์โมนปริมาณ 13.5 มิลลิกรัม อาจใช้คุมกำเนิดได้นาน 3 ปี โดยในช่วงแรกจะปล่อยฮอร์โมนเฉลี่ยวันละ 14 ไมโครกรัม และลดเหลือวันละ 5 ไมโครกรัม หลังจากใส่ห่วงคุมกำเนิด 3 ปี
• ห่วงคุมกำเนิดที่มีฮอร์โมนปริมาณ 19.5 มิลลิกรัม อาจใช้คุมกำเนิดได้นาน 5 ปี โดยในช่วงแรกจะปล่อยฮอร์โมนเฉลี่ยวันละ 17.5 ไมโครกรัม และลดเหลือวันละ 7.4 ไมโครกรัม หลังจากใส่ห่วงคุมกำเนิด 5 ปี
• ห่วงคุมกำเนิดที่มีฮอร์โมนปริมาณ 52 มิลลิกรัม อาจใช้คุมกำเนิดได้ไม่ต่ำกว่า 5 ปี โดยช่วงแรกอาจปล่อยฮอร์โมนเฉลี่ยวันละ 20 ไมโครกรัม และลดเหลือวันละ 8.6 ไมโครกรัม หลังจากใส่ห่วงคุมกำเนิด 6 ปี ขึ้นไป

ข้อดีและข้อเสียของห่วงคุมกําเนิด

ข้อดี

• สามารถป้องกันการตั้งครรภ์ได้ในระยะยาว อาจนานกว่า 3-10 ปี ลดปัญหาการลืมรับประทานยาคุมแบบเม็ด
• ประหยัดค่าใช้จ่ายในระยะยาว เนื่องจากไม่ต้องเปลี่ยนบ่อย
• ใช้ได้กับกลุ่มคนหลากหลาย เช่น ผู้ที่มีน้ำหนักเกิน สตรีที่อยู่ในช่วงให้นมบุตร
• มีผลข้างเคียงน้อย
• อาจช่วยป้องกันการตั้งครรภ์ได้ทันทีที่ใส่
• ไม่ขัดจังหวะการมีเพศสัมพันธ์
• สามารถถอดได้หากต้องการมีบุตร

ข้อเสีย

• ไม่สามารถถอดหรือใส่ได้ด้วยตัวเอง แต่จำเป็นต้องให้คุณหมอเป็นคนใส่และถอดให้เท่านั้น
• จำเป็นต้องผ่านการตรวจภายในก่อนใส่ห่วงคุมกำเนิด
• อาจมีอาการเจ็บและมีเลือดออกขณะใส่เล็กน้อย
• ห่วงคุมกำเนิดบางชนิดอาจมีราคาสูงจึงอาจเสียค่าใช้จ่ายมากในช่วงเวลาแรกของการเริ่มใส่
• เชือกไนลอนที่อยู่บริเวณปลายห่วงคุมกำเนิดอาจรบกวนการมีเพศสัมพันธ์สำหรับบางคน
• อาจมีอาการปวดท้องเกร็งและอาจทำให้ประจำเดือนมาผิดปกติ
• อาจเสี่ยงต่อการติดเชื้อและอักเสบ
• ไม่สามารถป้องกันโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ได้

ห่วงคุมกำเนิดไม่เหมาะกับใคร

ห่วงคุมกำเนิดเหมาะสำหรับผู้หญิงช่วงวัยเจริญพันธุ์ที่มีความประสงค์จะคุมกำเนิดในระยะยาว และอาจมีการวางแผนการตั้งครรภ์ในอนาคต อีกทั้งยังสามารถใช้ได้กับผู้ที่มีน้ำหนักเกิน อยู่ในช่วงให้นมบุตร แต่อาจไม่เหมาะสำหรับผู้ที่มีภาวะสุขภาพ ดังนี้

• ผู้ที่แพ้ฮอร์โมนหรือส่วนประกอบในห่วงคุมกำเนิด
• ผู้ที่มีแนวโน้มในการตั้งครรภ์
• ผู้ที่ติดเชื้อในทางเดินระบบสืบพันธุ์ เช่น ช่องคลอดอักเสบ ปากมดลูกอักเสบ
• ผู้ที่โพรงมดลูกมีลักษณะผิดปกติ
• ผู้ที่มีความเสี่ยงต่อการเป็นมะเร็งบางชนิด เช่น มะเร็งเต้านม มะเร็งปากมดลูก มะเร็งตับ
• ผู้ที่มีความเสี่ยงต่อการเป็นเนื้องอกในมดลูกและปากมดลูก
• ผู้ที่เป็นโรควิลสัน (Wilson disease) ซึ่งเป็นโรคทางพันธุกรรมที่ร่างกายมีการสะสมของทองแดงมากเกินไป
• ผู้ที่มีภาวะเยื่อบุโพรงมดลูกอักเสบ
• ผู้ที่มีการติดเชื้อเนื่องจากการแท้งบุตร
• ผู้ที่ติดเชื้อในบริเวณอุ้งเชิงกราน
• ผู้ที่เป็นไมเกรนระดับรุนแรง
• ผู้ที่มีความเสี่ยงต่อการเป็นโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์

ข้อควรรู้เกี่ยวกับการใส่ห่วงคุมกำเนิด

ข้อควรรู้เกี่ยวกับการใส่ห่วงคุมกำเนิด มีดังนี้

• สามารถเข้ารับการใส่ห่วงคุมกำเนิดได้เมื่อเข้าสู่วัยเจริญพันธุ์หรือเริ่มมีประจำเดือน หรือเมื่อผ่านการพิจารณาจากคุณหมอแล้ว
• ไม่ควรถอดหรือใส่ห่วงอนามัยเอง เพราะอาจเสี่ยงต่อการติดเชื้อ ควรให้คุณหมอเป็นคนทำเท่านั้น
• การใส่ห่วงคุมกำเนิดไม่สามารถป้องกันโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ได้ ดังนั้น ควรใช้วิธีการป้องกันอื่น ๆ ร่วมด้วย เช่น สวมถุงยางอนามัย
• หากกำลังวางแผนตั้งครรภ์ สามารถเข้าพบคุณหมอเพื่อนำห่วงอนามัยออกได้
• สำหรับผู้ที่คลอดบุตรแล้ว สามารถเข้ารับการใส่ห่วงคุมกำเนิดได้ใน 4 สัปดาห์หลังคลอด และสำหรับคุณแม่ที่แท้งบุตรสามารถรับการใส่ห่วงคุมกำเนิดได้ทันที
• ควรพบคุณหมอทันทีหากมีอาการปวดท้องมาก เจ็บปวดขณะมีเพศสัมพันธ์ มีไข้ หนาวสั่น เพราะอาจเป็นสัญญาณเตือนของการติดเชื้อ