เท้า มักได้รับผลกระทบจากโรคเบาหวานเนื่องจากผู้ป่วยเบาหวานมีระดับน้ำในเลือดที่สูงกว่าปกติ ทำให้เส้นประสาทและเส้นเลือดของเท้าเสียหาย ส่งผลให้เท้าผู้ป่วยเบาหวานเสี่ยงต่อการติดเชื้อมากกว่าคนทั่วไป รวมทั้งแผลหายช้า เท้าผิดรูป หรือรุนแรงจนเนื้อเน่าและอาจถึงขั้นต้องตัดเท้าเพื่อรักษาอาการอย่างไรก็ตาม เพื่อลดความเสี่ยงดังกล่าว ผู้ป่วยเบาหวานควรดูแลและรักษาสุขภาพเท้าอยู่เสมอด้วยการทำความสะอาดเท้าและเช็ดให้แห้ง สวมใส่รองเท้าตลอดเวลา

เบาหวาน คืออะไร

เบาหวานเป็นโรคเรื้อรังชนิดหนึ่ง ผู้ป่วยเบาหวานจะมีระดับน้ำตาลในเลือดสูง หรือตั้งแต่ 126 มิลลิกรัม/เดซิลิตรขึ้นไป เนื่องจากตับอ่อนไม่สามารถผลิตฮอร์โมนอินซูลินได้เพียงพอต่อความต้องการของร่างกาย ทำให้การควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดบกพร่อง และมีน้ำตาลสะสมในกระแสเลือดมากขึ้นเรื่อย ๆ ทำให้หลอดเลือดและอวัยวะต่าง ๆ ได้รับความเสียหาย

หากผู้ป่วยเบาหวานปล่อยให้ร่างกายมีระดับน้ำตาลในเลือดสูงโดยไม่รักษาด้วยการควบคุมอาหาร ออกกำลังกาย รับประทานยาตามที่คุณหมอสั่ง หรือฉีดอินซูลินทดแทนในปริมาณที่กำหนด อาจเพิ่มความเสี่ยงในการเกิดภาวะแทรกซ้อนต่าง ๆ เช่น โรคไต โรคหลอดเลือดสมอง ภาวะเบาหวานขึ้นตา เบาหวานลงเท้า

เท้า ได้รับผลกระทบจากโรคเบาหวานอย่างไรบ้าง

ระดับน้ำตาลในเลือดสูงเนื่องจากโรคเบาหวาน อาจส่งผลกระทบต่อสุขภาพเท้า หรือเกิดอาการเบาหวานลงเท้า ดังนี้

• ทำให้เส้นประสาทเสียหายหรือผิดปกติ ระดับน้ำตาลในเลือดสูงสามารถทำให้ผนังของเส้นเลือดฝอยที่ทำหน้าที่หล่อเลี้ยงเส้นประสาทต่าง ๆ ได้รับความเสียหาย เกิดอาการชาบริเวณเท้า อาจเพิ่มความเสี่ยงต่อการติดเชื้อจากบาดแผล เนื่องจากผู้ป่วยเบาหวานไม่รู้สึกเจ็บเวลาเป็นแผลและหากไม่สังเกตอาจปล่อยไว้โดยไม่ทันรักษา เพิ่มความเสี่ยงให้เชื้อโรคเข้าสู่บาดแผล และอาจนำไปสู่อาการที่รุนแรงมากขึ้น
• ทำให้บาดแผลหายช้า ระดับน้ำตาลในเลือดสูงมักก่อให้เกิดไขมันสะสมในหลอดเลือดตามมาด้วย จนไปขัดขวางการไหลเวียนของเลือด เมื่อผู้ป่วยเบาหวานมีบาดแผล จึงทำให้หายช้ากว่าปกติ เนื่องจากออกซิเจนและแร่ธาตุต่าง ๆ ไม่สามารถหมุนเวียนไปกับกระแสเลือดเพื่อไปรักษาบาดแผลได้ตามปกติ

นอกจากนี้ อาการข้างเคียงจากภาวะน้ำตาลในเลือดสูงข้างต้น ยังอาจเป็นสาเหตุของอาการแทรกซ้อนอื่น ๆ ได้ เช่น

• ฝี ผู้ป่วยเบาหวานอาจเกิดตุ่มบวมที่มีหนองอยู่ข้างใน ซึ่งเกิดจากการติดเชื้อที่เนื้อเยื่อหรือกระดูก ทั้งนี้ สามารถรักษาได้โดยการดูดหนองออก
• เนื้อตายเน่า หากผู้ป่วยเบาหวานมีระดับน้ำตาลในเลือดสูงโดยไม่ควบคุมหรือรักษาให้อยู่ในระดับที่ปลอดภัย อาจทำให้เส้นเลือดอุดตันและไม่มีเลือดไปหล่อเลี้ยงบริเวณที่เป็นแผล ทำให้แผลติดเชื้อรุนแรงและเนื้อตายเน่าได้ ทั้งนี้ การรักษาเนื้อตายเน่า คุณหมออาจใช้วิธีผ่าตัดเนื้อส่วนที่เน่าออก หรือผ่าตัดซ่อมแซมหลอดเลือด เพื่อให้เลือดสามารถไหลเวียนได้ตามปกติ
• เท้าผิดรูป ความเสียหายของเส้นประสาทบริเวณเท้าเนื่องจากระดับน้ำตาลในเลือดสูงอาจทำให้เท้ามีอาการผิดรูปแบบต่าง ๆ ได้ เช่น นิ้วเท้าหงิกงอผิดปกติ ฝ่าเท้าโก่งงอมากผิดปกติ อาจรักษาหรือบรรเทาอาการให้ดีขึ้นได้ด้วยการปรึกษาคุณหมอเฉพาะทางเกี่ยวกับเท้า เพื่อทำกายภาพบำบัด หรือการเลือกหารองเท้าพิเศษสำหรับผู้ป่วยเบาหวานที่เท้าผิดรูปโดยเฉพาะ

เมื่อไรที่ควรไปพบคุณหมอ

ผู้ป่วยเบาหวานควรไปพบคุณหมอ เมื่อพบสัญญาณของความผิดปกติเกี่ยวกับเท้า ดังต่อไปนี้

• เท้ามีอาการเจ็บปวด แสบร้อน หรือเสียวซ่าน
• เท้าด้านชาต่อความร้อนหรือความเย็น
• ขนร่วง บริเวณเท้า นิ้วเท้า หรือขาส่วนล่าง
• ผิวหนังบริเวณเท้าแห้งหรือแตก
• เล็บเท้าแข็ง เป็นสีเหลือง
• พบการติดเชื้อบริเวณเท้า เช่น โรคน้ำกัดเท้า
• เท้าเป็นแผลลุกลาม มีเลือดไหลออกไม่หยุด และอาการไม่ดีขึ้น

เท้า กับการดูแลและรักษาสุขภาพ เมื่อเป็นโรคเบาหวาน

เพื่อลดความเสี่ยงการเกิดอาการผิดปกติต่าง ๆ ผู้ป่วยเบาหวานควรดูแลเท้าตัวเอง ด้วยวิธีการต่อไปนี้

• หมั่นสังเกตและตรวจดูลักษณะเท้าทุกวัน ไม่ว่าจะเป็นรอยขีดข่วน อาการบวมแดง รูปทรงของเท้าที่อาจเปลี่ยนไป หรือลักษณะของเล็บเท้าหรือสภาพผิวหนัง หากพบอาการผิดปกติ ควรปรึกษาคุณหมอ
• ทำความสะอาดเท้าด้วยสบู่และน้ำอุ่นสม่ำเสมอ โดยหลีกเลี่ยงการแช่เท้าในน้ำเป็นเวลานาน เพราะจะทำให้เท้าเปื่อยและผิวแห้งได้ และควรระวังอุณหภูมิของน้ำไม่ให้ร้อนจนเกินไปเพราะอาจเกิดอันตรายได้ ในผู้ป่วยบางรายที่มักมีเหงื่อออกตามเท้า อาจทาแป้งฝุ่นบริเวณง่ามเท้าเพื่อช่วยลดการอับชื้น
• ใส่ถุงเท้าก่อนสวมรองเท้า เพื่อป้องกันเท้าบาดเจ็บหรือเป็นแผล การสวมถุงเท้ายังช่วยลดการเสียดสีระหว่างเท้ากับรองเท้าที่อาจทำให้เกิดบาดแผลด้วย
• ควรตัดเล็บเท้าให้สั้นอยู่เสมอ โดยอาจเลือกตัดหลังอาบน้ำ เมื่อเล็บเท้ายังอ่อนนุ่มอยู่ และหากผู้ป่วยเบาหวานไม่สะดวกตัดเอง อาจให้สมาชิกในครอบครัวช่วยตัดให้
• ปกป้องเท้าจากความร้อน ควรหลีกเลี่ยงเดินการเท้าเปล่าบนพื้นคอนกรีต ชายหาด ในช่วงเวลาที่ร้อนจัดเพื่อป้องกันการเกิดแผลที่เท้า
• ทาครีมที่เท้าเพื่อรักษาความชุ่มชื้น หลังอาบน้ำและเช็ดเท้าให้แห้ง อาจทาครีมบำรุงผิวรอบ ๆ เท้า บริเวณส้นเท้า ป้องกันผิวแห้งแตก ยกเว้นง่ามเท้าเพื่อป้องกันการอับชื้น
• หลีกเลี่ยงหรืองดการสูบบุหรี่ เพราะสารนิโคติน (Nicotine) ในบุหรี่ มีคุณสมบัติทำให้หลอดเลือดหดตัว เลือดจึงไหลเวียนได้ไม่สะดวก และหากหลอดเลือดมีไขมันสะสมอยู่ในปริมาณมาก อาจยิ่งทำให้การไหลเวียนของเลือดแย่ลงได้
• พยายามกระตุ้นให้เลือดไหลไปยังเท้าอยู่เสมอ ด้วยการยกเท้าขึ้นหรือสะบัดเท้าเมื่ออยู่ในท่านั่ง รวมถึงเลือกทำกิจกรรมที่ส่งเสริมการไหลเวียนของเลือด เช่น การเดิน ปั่นจักรยาน