เลือดเป็นกรด (Acidosis) สาเหตุ ปัจจัยเสี่ยง อาการ วิธีรักษา

เลือดเป็นกรด (Acidosis) คือ ภาวะที่เกิดจากร่างกายมีกรดสะสมในเลือดมากเกินไปและมีระดับด่างหรือเบสน้อย จนร่างกายเสียสมดุล ภาวะนี้อาจเกิดได้จาก 2 สาเหตุ คือ เลือดเป็นกรดจากกระบวนการเผาผลาญ ทำให้มีอาการคลื่นไส้ อาเจียน อ่อนเพลีย อาจหายใจเร็วและลึกกว่าปกติ และเลือดเป็นกรดจากระบบทางเดินหายใจ มักทำให้มีอาการปวดศีรษะ สับสนมึนงง หายใจไม่อิ่ม หากอาการรุนแรงอาจถึงขั้นหมดสติ ช็อก และเสียชีวิตได้ โดยทั่วไปคุณหมอจะรักษาเลือดเป็นกรดจากสาเหตุเป็นหลัก ภาวะนี้จัดเป็นภาวะอันตราย หากมีอาการที่สงสัยว่าเกิดจากเลือดเป็นกรด ควรรีบไปพบคุณหมอทันที

เลือดเป็นกรด คืออะไร

เลือดเป็นกรด เกิดจากร่างกายมีระดับกรดในกระแสเลือดมากเกินไป หรือเมื่อร่างกายสูญเสียไบคาร์บอเนต (Bicarbonate) หรือด่างในปริมาณมาก จนทำให้ภาวะกรด-ด่างเสียสมดุล โดยทั่วไป ค่าความเป็นกรด-ด่างหรือค่า pH ในร่างกายจะแสดงเป็นสเกล 0-14 ตามปกติเลือดจะมีค่า pH อยู่ระหว่าง 7.35-7.45 และร่างกายจะรักษาค่า pH ของเลือดให้ใกล้เคียง 7.40 แต่หากค่า pH ของเลือดต่ำกว่า 7.35 แสดงว่าร่างกายมีกรดมากเกินไปจนระดับความเป็นกรด-ด่างเสียสมดุล และอยู่ในภาวะเลือดเป็นกรด

เมื่อเลือดเป็นกรด สมองส่วนที่ควบคุมการหายใจจะกระตุ้นให้ร่างกายหายใจเร็วและลึกขึ้น เพื่อให้ขับคาร์บอนไดออกไซด์ออกทางการหายใจออกได้มากที่สุด และปรับให้ค่า pH ของเลือดกลับเข้าสู่ภาวะปกติ ในขณะเดียวกันไตก็ต้องทำงานหนักเพื่อขับกรดออกทางปัสสาวะให้มากขึ้นด้วย แต่หากร่างกายยังคงผลิตกรดมากเกินไปอย่างต่อเนื่อง อาจทำให้ระบบร่างกายไม่สามารถขับกรดออกได้ทันท่วงที จนนำไปสู่ภาวะเลือดเป็นกรดอย่างรุนแรง ส่งผลต่อการทำงานของหัวใจ และอาจทำให้ร่างกายเข้าสู่ภาวะโคม่าหรือเกิดภาวะช็อกได้

สาเหตุของ เลือดเป็นกรด

สาเหตุของเลือดเป็นกรด อาจแบ่งได้ดังนี้

เลือดเป็นกรดจากกระบวนการเผาผลาญ (Metabolic Acidosis)

เกิดจากร่างกายผลิตกรดมากเกินไป หรืออาจเกิดจากไตไม่สามารถกำจัดกรดส่วนเกินได้ จึงมีกรดสะสมอยู่ในกระแสเลือด เลือดเป็นกรดจากกระบวนการเผาผลาญเกิดได้จากหลายสาเหตุ ดังต่อไปนี้

เลือดเป็นกรดจากระบบทางเดินหายใจ (Respiratory Acidosis)

เกิดขึ้นเมื่อปอดไม่สามารถกำจัดของเสียอย่างก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ออกจากร่างกายได้ด้วยการหายใจออก ทำให้มีก๊าซสะสมอยู่ภายในร่างกาย ส่งผลให้เลือดและของเหลวในร่างกายมีสภาพเป็นกรดมากเกินไป อาจเกิดจากอัตราการหายใจที่ลดลงจนทำให้ออกซิเจนในเลือดต่ำ การใช้ยาที่กดการหายใจ เช่น ยาระงับปวดกลุ่มโอปิออยด์ (Opioids) ยาในกลุ่มเบนโซไดอะซีปีน (Benzodiazepines) (โดยเฉพาะเมื่อใช้ยา 2 ชนิดนี้ร่วมกันหรือใช้ยาร่วมกับการดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์) หรืออาจเกิดจากภาวะสุขภาพบางประการ เช่น  โรคหอบหืด โรคปอดอุดกั้นเรื้อรัง (Chronic Obstructive Pulmonary Disease หรือ COPD) โรคพังผืดที่ปอด (Pulmonary Fibrosis) โรคปอดบวม ภาวะหยุดหายใจขณะหลับ (Sleep apnea) โรคอ้วนที่ทำให้หายใจไม่อิ่ม (Obesity-hypoventilation syndrome)

อาการของเลือดเป็นกรด

อาการของเลือดเป็นกรด อาจแบ่งตามสาเหตุได้ดังนี้

อาการของเลือดเป็นกรดจากกระบวนการเผาผลาญ

• ปวดศีรษะ
• หายใจเร็ว
• หัวใจเต้นเร็ว
• สับสน มึนงง
• รู้สึกอ่อนแรง เหนื่อยง่ายกว่าปกติ
• ไม่อยากอาหาร
• คลื่นไส้ อาเจียน
• ลมหายใจมีกลิ่นหวานเหมือนผลไม้ ในกรณีที่มีภาวะเลือดเป็นกรดจากโรคเบาหวาน

อาการของเลือดเป็นกรดจากระบบทางเดินหายใจ

• ปวดศีรษะ
• สับสน
• วิตกกังวล กระวนกระวาย
• อ่อนเพลียง่าย
• ง่วงนอน เซื่องซึม
• หายใจไม่อิ่ม
• ตัวสั่น
• เหงื่อออกมาก
• ตัวอุ่นและผิวแดง
• มีปัญหาด้านความจำ
• เอ็นกล้ามเนื้อมีปฏิกิริยาตอบสนองช้าลง
• กล้ามเนื้อกระตุก

เลือดเป็นกรด ภาวะ แทรกซ้อน มีอะไรบ้าง

เลือดเป็นกรด อาจทำให้เกิดภาวะแทรกซ้อนดังต่อไปนี้ ซึ่งอาจยิ่งรุนแรงขึ้น หากไม่สามารถควบคุมโรคที่ทำให้เลือดเป็นกรดได้

• อวัยวะสำคัญล้มเหลว เช่น ระบบหายใจ
• ไตเสียหายรุนแรง
• มีภาวะโคม่า
• อาการช็อก
• ความดันในกะโหลกศีรษะสูง

การรักษาเลือดเป็นกรด

การรักษาเลือดเป็นกรด อาจทำได้ดังนี้

• เลือดเป็นกรดจากกระบวนการเผาผลาญ การรักษาขึ้นอยู่กับสาเหตุเป็นหลัก เช่น หากเป็นโรคเบาหวานอาจจำเป็นต้องรักษาด้วยการให้อินซูลินหรือน้ำเกลือทางหลอดเลือดในปริมาณที่เหมาะสมกับภาวะสุขภาพ หากเลือดเป็นกรดจากสารพิษอาจต้องรักษาด้วยการขจัดสารพิษออกจากเลือด หรือในกรณีอื่น ๆ อาจให้น้ำเกลือ ออกซิเจน ยาปฏิชีวนะ โซเดียมไบคาร์บอเนต ขึ้นอยู่กับสาเหตุที่ทำให้เกิดอาการ
• เลือดเป็นกรดจากระบบทางเดินหายใจ การรักษามีเป้าหมายเพื่อปรับปรุงการทำงานของปอดให้ใกล้เคียงปกติที่สุด เช่น การให้ยาที่เปิดทางเดินหายใจหรือขยายหลอดลมอย่างอัลบูเทอรอล (Albuterol) อาจช่วยให้ปอดของผู้ป่วยโรคหอบหืดและโรคปอดอุดกั้นเรื้อรังทำงานได้ดีขึ้น ในกรณีของผู้ที่มีปัญหาหายใจด้วยตัวเองไม่ได้อาจใช้เครื่องช่วยหายใจ ในกรณีที่เลือดเป็นกรดจากการใช้ยาอาจบรรเทาอาการด้วยการใช้สารแก้พิษ (Antidotes) และในกรณีที่ร่างกายสูญเสียโซเดียมไบคาร์บอเนตจากการท้องเสีย อาจบรรเทาอาการด้วยการให้ไบคาร์บอเนตทางหลอดเลือดดำ วิธีนี้ต้องดำเนินการอย่างระมัดระวังเนื่องจากอาจทำให้ร่างกายได้รับโซเดียมและน้ำมากเกินไป

เลือดเป็นกรด ป้องกันได้หรือไม่

เลือดเป็นกรดไม่สามารถป้องกันได้ 100% แต่การปรับเปลี่ยนพฤติกรรมให้ดีต่อสุขภาพดังต่อไปนี้ อาจช่วยลดความเสี่ยงในการเกิดเลือดเป็นกรดได้

• งดสูบบุหรี่ อาจช่วยลดความเสี่ยงของการเป็นโรคเกี่ยวกับปอด เช่น โรคปอดอุดกั้นเรื้อรัง โรคหอบหืด โรคปอดบวม โรคปอดบวมน้ำหรือน้ำท่วมปอด (Pulmonary Edema) โรคมะเร็งปอด หากโรคเหล่านี้อยู่ในระยะรุนแรง อาจนำไปสู่การเกิดภาวะเลือดเป็นกรดในระบบทางเดินหายใจได้ และควรหลีกเลี่ยงการอยู่ใกล้คนที่สูบบุหรี่ด้วย เนื่องจากอาจได้รับควันบุหรี่มือสองที่เป็นอันตรายต่อร่างกายไม่แพ้กับการสูบบุหรี่ด้วยตัวเอง
• ควบคุมน้ำหนักตัวให้อยู่ในเกณฑ์ที่เหมาะสม ออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ เพื่อไม่ให้มีน้ำหนักเกินเกณฑ์หรือเป็นโรคอ้วน อาจช่วยลดความเสี่ยงในการเกิดภาวะเลือดเป็นกรดในระบบทางเดินหายใจจากโรคอ้วนที่ทำให้มีก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ในตอนตื่นหลังจากหายใจไม่เต็มอิ่มในเวลากลางคืน
• ใช้ยา เช่น ยาในกลุ่มระงับประสาทอย่างซาลิไซเลต (Salicylate) ยาลดระดับน้ำตาลในเลือดอย่างเมทฟอร์มิน (Metformin) ยารักษาโรคเอดส์อย่างยาต้านรีโทรไวรัส (antiretroviral drugs หรือเรียกย่อว่า ARV) ในปริมาณที่เหมาะสม ปฏิบัติตามคำสั่งคุณหมออย่างเคร่งครัด และหลีกเลี่ยงการใช้ยาร่วมกับการดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์
• สำหรับผู้ที่มีปัญหาด้านการนอนหลับ เช่น ภาวะหยุดหายใจขณะหลับ ภาวะอุดกั้นทางเดินหายใจขณะหลับ (Obstructive Sleep Apnea Syndrome หรือ OSAS) อาจต้องรักษาด้วยการใช้อุปกรณ์ซีพีเอพี (CPAP) ทั้งนี้ ควรศึกษาวิธีใช้อุปกรณ์อย่างละเอียดและปฏิบัติตามคำแนะนำของคุณหมออย่างเคร่งครัด เพื่อให้สามารถหายใจรับออกซิเจนได้อย่างเพียงพอขณะนอนหลับ