ค่าดัชนีมวลกาย มีความสัมพันธ์กับสุขภาพอย่างไร

ค่าดัชนีมวลกาย (BMI) คือ เครื่องมือชี้วัดที่นำน้ำหนักตัวและส่วนสูงมาคำนวณ เพื่อให้ทราบถึงว่าน้ำหนักตัวอยู่ในเกณฑ์ที่เหมาะสม หรือเสี่ยงต่อการเกิดปัญหาสุขภาพต่าง ๆ เช่น โรคขาดสารอาหาร โรคอ้วน หรือไม่ อย่างไรก็ตาม ค่าดัชนีมวลกายเป็นเพียงการประเมินเบื้องต้น ไม่สามารถบ่งบอกถึงปัญหาสุขภาพได้เสมอไป โดยเฉพาะสำหรับผู้ที่เล่นกีฬาและเล่นกล้าม เพราะน้ำหนักที่เกินเกณฑ์อาจเป็นผลมาจากมวลกล้ามเนื้อ ดังนั้น จึงจำเป็นต้องเข้ารับการตรวจสุขภาพด้วยวิธีอื่นร่วมด้วย

ความสัมพันธ์ของค่าดัชนีมวลกายกับสุขภาพ

การวัดค่าดัชนีมวลกาย มีความสำคัญต่อสุขภาพเนื่องจากอาจทำให้ทราบได้ว่าน้ำหนักตัวอยู่ในเกณฑ์ใด ต่ำกว่าเกณฑ์หรือมากกว่าเกณฑ์หรือไม่ เพื่อวางแผนการเพิ่มน้ำหนัก ลดน้ำหนัก หรือควบคุมน้ำหนักให้ค่าดัชนีมวลกายอยู่ในเกณฑ์ปกติ ซึ่งอาจช่วยลดความเสี่ยงปัญหาสุขภาพ ดังต่อไปนี้

ค่าดัชนีมวลกายต่ำกว่าเกณฑ์

คือผู้ที่มีค่าดัชนีมวลกายต่ำกว่า 18.5 ซึ่งอาจเสี่ยงต่อปัญหาสุขภาพดังต่อไปนี้

• ภาวะขาดสารอาหาร
• โรคกระดูกพรุน
• โรคโลหิตจาง
• ระบบภูมิคุ้มกันบกพร่อง
• ปัญหาด้านการเจริญพันธุ์ เช่น ประจำเดือนขาด ประจำเดือนมาไม่ปกติ

ค่าดัชนีมวลกายสูงกว่าเกณฑ์

คือผู้ที่มีค่าดัชนีมวลกายสูงกว่า 23 ขึ้นไป ซึ่งอาจเสี่ยงต่อปัญหาสุขภาพดังต่อไปนี้

• โรคอ้วน
• โรคความดันโลหิตสูง
• ภาวะคอเลสเตอรอลและไตรกลีเซอไรด์ในเลือดสูง
• โรคเบาหวานชนิดที่ 2
• โรคหลอดเลือดหัวใจ
• โรคหลอดเลือดสมอง
• โรคข้อเข่าเสื่อม
• ภาวะหยุดหายใจขณะหลับ
• โรคตับ
• โรคมะเร็ง

นอกจากนี้ ผู้ที่มีค่าดัชนีมวลกายสูงกว่าเกณฑ์และเป็นโรคโควิด-19 อาจมีความเสี่ยงสูงที่จะเกิดภาวะแทรกซ้อนที่รุนแรงอีกด้วย

วิธีคำนวณค่าดัชนีมวลกาย

วิธีคำนวณค่าดัชนีมวลกายในเด็กและผู้ใหญ่ สามารถทำได้ดังนี้

วิธีคำนวณค่าดัชนีมวลกาย ในผู้ใหญ่

ผู้ใหญ่ที่มีอายุ 20 ปีขึ้นไป สามารถคำนวณหาค่า BMI ได้โดยการนำน้ำหนักตัว (กิโลกรัม) ÷ ส่วนสูง ยกกำลังสอง (เมตร)²

• ยกตัวอย่าง น้ำหนัก 66 กิโลกรัม ความสูง 160 เซนติเมตร (1.60 เมตร)
• วิธีคำนวณ 66 ÷ (1.60)² = 25.78

เมื่อได้ค่าดัชนีมวลกายแล้วสามารถนำมาอ่านค่าได้ตามเกณฑ์การวัดข้างล่าง ดังนี้

การอ่านค่าดัชนีมวลกายของผู้ใหญ่

• ค่า BMI ต่ำกว่า 18.5 อยู่ในเกณฑ์น้ำหนักน้อยหรือผอม
• ค่า BMI 18.5-22.90 อยู่ในเกณฑ์ปกติ
• ค่า BMI 23-24.90 อยู่ในเกณฑ์น้ำหนักเกิน
• ค่า BMI 25-29.90 โรคอ้วนระดับที่ 1
• ค่า BMI 30 ขึ้นไป โรคอ้วนระดับที่ 2

วิธีคำนวณค่าดัชนีมวลกายในเด็ก

เด็กและวัยรุ่นอายุ 2-19 ปี สามารถคำนวณหาค่าดัชนีมวลกายโดยใช้สูตรการคำนวณเดียวกับผู้ใหญ่ได้ แต่การอ่านค่าผลลัพธ์อาจแตกต่างกัน สำหรับเด็กหน่วยจะเป็นเปอร์เซ็นไทล์ (Percentile) และจำเป็นต้องเทียบแผนภูมิควบคู่ไปด้วย

การอ่านค่าดัชนีมวลกายของเด็กและวัยรุ่น

• เด็กและวัยรุ่นที่มีค่าเปอร์เซ็นไทล์น้อยกว่า 5 อยู่ในเกณฑ์น้ำหนักน้อยหรือผอม
• เด็กและวัยรุ่นที่อยู่ระหว่างเปอร์เซ็นไทล์ที่ 5 แต่น้อยกว่าเปอร์เซ็นไทล์ที่ 85 อยู่ในเกณฑ์น้ำหนักน้อยที่เหมาะสม
• เด็กและวัยรุ่นที่อยู่ระหว่างเปอร์เซ็นไทล์ที่ 85 แต่น้อยกว่าเปอร์เซ็นไทล์ที่ 95 อยู่ในเกณฑ์น้ำหนักเกิน
• เด็กและวัยรุ่นที่มีเปอร์เซ็นไทล์ที่ 95 หรือมากกว่า อยู่ในเกณฑ์ โรคอ้วน

วิธีควบคุมค่าดัชนีมวลกายให้อยู่ในเกณฑ์ปกติ

การควบคุมค่าดัชนีมวลกายให้อยู่ในเกณฑ์ปกติ อาจทำได้ดังนี้

• สำหรับผู้ที่มีค่าดัชนีมวลกายเกินเกณฑ์ ควรควบคุมอาหาร โดยเลือกรับประทานอาหารที่ดีต่อสุขภาพ เน้นการรับประทานผัก ผลไม้ ธัญพืช และไขมันดี เช่น แตงโม กล้วย ส้ม ผักกาดขาว แครอท กะหล่ำ มะเขือเทศ แตงกวา ไข่ ปลาแซลมอน ปลาแมคเคอเรล อะโวคาโด น้ำมันมะกอก และหลีกเลี่ยงการรับประทานอาหารที่มีไขมันสูงและน้ำตาลสูง เช่น ขนมปังขาว ข้าวขาว มันฝรั่งทอด ของทอด เนื้อสัตว์ติดมัน อาหารแปรรูป น้ำอัดลม น้ำหวาน เครื่องดื่มแอลกอฮอล์
• สำหรับผู้ที่มีค่าดัชนีมวลกายต่ำกว่าเกณฑ์ ควรเพิ่มปริมาณแคลอรี่ของอาหารในแต่ละมื้อ และอาจเพิ่มจำนวนมื้อในการรับประทานอาหารจาก 3 มื้อ/วัน เป็น 4 มื้อ/วัน โดยเน้นการรับประทานอาหารที่ดีต่อสุขภาพ และอาจเพิ่มปริมาณการรับประทานอาหารประเภทคาร์โบไฮเดรตและโปรตีนที่ให้พลังงานสูง
• ออกกำลังกายเป็นประจำ อย่างน้อย 150-300 นาที/สัปดาห์ เช่น ปั่นจักรยาน ว่ายน้ำ การวิ่ง เต้นแอโรบิก เดินเร็ว รวมถึงการทำงานบ้านหรือการพาสัตว์เลี้ยงออกไปเดินเล่น โดยสามารถขอคำปรึกษาจากคุณหมอในการวางแผนออกกำลังกายให้เหมาะสมกับสุขภาพ โดยเฉพาะผู้ที่มีปัญหาเรื่องระบบทางเดินหายใจ กระดูกและข้อต่อ เพื่อลดความเสี่ยงในการบาดเจ็บจากการออกกำลังกาย
• คำนวณค่าดัชนีมวลกายเป็นประจำ เพื่อทำให้ทราบว่าน้ำหนักปัจจุบันอยู่ในเกณฑ์ปกติ ต่ำกว่าเกณฑ์หรือเกินเกณฑ์หรือไม่
• เข้ารับการตรวจสุขภาพประจำปี