ต่อมน้ำเหลืองโต คือ ภาวะบวมโตของต่อมน้ำเหลืองภายในร่างกายที่ประกอบด้วยเซลล์เม็ดเลือดขาว มีลักษณะบวมโตขนาดเท่าเมล็ดถั่ว มีผิวสัมผัสนุ่ม อักเสบ บวมแดง โดยอาการต่อมน้ำเหลืองโตมักเป็นสัญญาณเตือนว่าระบบภูมิคุ้มกันกำลังต่อสู้กับเชื้อโรค เชื้อไวรัส แบคทีเรีย

ต่อมน้ำเหลืองโต หมายถึงอะไร

ในร่างกายมีต่อมน้ำเหลืองประมาณ 600 ต่อม กระจายตามจุดต่าง ๆ ทั่วร่างกาย ซึ่งต่อมน้ำเหลืองมีหน้าที่ในการต่อสู่กับเชื้อโรค เชื้อไวรัส รวมถึงสิ่งแปลกปลอมที่เข้ามาในร่างกาย เมื่อเกิดการติดเชื้ออาจทำให้ต่อมน้ำเหลืองโต ซึ่งสามารถสังเกตพบได้ในบริเวณลำคอ บริเวณขาหนีบ และใต้รักแร้

ต่อมน้ำเหลืองโต พบได้บ่อยแค่ไหน

ต่อมน้ำเหลืองโต อาจพบได้ทุกเพศทุกวัย โดยเฉพาะในช่วงที่มีภูมิต้านทานร่างกายต่ำ อาจพบได้ในบริเวณหลังใบหู ใต้คาง ใต้รักแร้ และขาหนีบ นอกจากนี้ ต่อมน้ำเหลืองโต เป็นภาวะที่สามารถพบได้ในวัยเด็ก โดยเด็กไทยเกือบร้อยละ 50 อาจพบภาวะต่อมน้ำเหลืองโตบริเวณคอ แต่เป็นภาวะที่ไม่รุนแรง และสามารถหายเองได้

อาการของต่อมน้ำเหลืองโต

อาการของต่อมน้ำเหลืองโต อาจแสดงถึงความผิดปกติบางอย่างในร่างกาย โดยอาจสังเกตอาการได้ดังต่อไปนี้

• ต่อมน้ำเหลืองบวมโต อาจมีขนาดเท่าเมล็ดถั่ว เช่น ถั่วลันเตา ถั่วแดง หรือมีขนาดประมาณ 1 เซนติเมตร
• บริเวณต่อมน้ำเหลืองโต สัมผัสแล้วรู้สึกอุ่น
• กดแล้วรู้สึกเจ็บ หรือปวดบริเวณต่อมน้ำเหลือง
• มีไข้ เจ็บคอ น้ำมูกไหล
• เหงื่อออกตอนกลางคืน
• ปวดเมื่อยตามร่างกาย
• น้ำหนักลดโดยไม่ทราบสาเหตุ

ควรไปพบคุณหมอเมื่อไร

หากอาการบวมของต่อมน้ำเหลืองยังไม่ลดลง หรือมีอาการนานกว่า 2 สัปดาห์ รวมถึงต่อมน้ำเหลืองมีขนาดใหญ่กว่า 2 เซนติเมตร ควรไปพบคุณหมอเพื่อรับการวินิจฉัยเพิ่มเติม

ร่างกายของแต่ละบุคคลมีการตอบสนองแตกต่างกัน ทางที่ดีที่สุดควรปรึกษาคุณหมอ เกี่ยวกับวิธีรักษาที่ดีที่สุดตามสถานการณ์

สาเหตุของต่อมน้ำเหลืองโต

สาเหตุของภาวะต่อมน้ำเหลืองโต อาจมีดังนี้

• การติดเชื้อทางเดินหายใจส่วนบน เช่น มีไข้ อ่อนเพลีย ปวดศีรษะ คัดจมูก น้ำมูกไหล เจ็บคอ
• การติดเชื้อ เช่น เชื้อไวรัสเอชไอวี (HIV) ที่ทำให้ระบบภูมิคุ้มกันบกพร่อง เชื้อโมโนนิวคลีโอซิส (Mononucleosis) เป็นเชื้อที่สามารถติดต่อผ่านการจูบ
• การติดเชื้อทางเพศสัมพันธ์ เช่น ซิฟิลิส เกิดจากเชื้อแบคทีเรียทรีโพนีมาพาลลิดัม (Treponema Pallidum) โรคหนองใน เกิดจากเชื้อแบคทีเรีย ไนซีเรีย โกโนเรียอี (Neisseria Gonorrhoeae)
• ความผิดปกติของระบบภูมิคุ้มกัน เช่น โรคแพ้ภูมิตัวเอง (SLE) ภาวะเม็ดเลือดขาวทำงานผิดปกติ จึงไม่สามารถต่อสู้กับเชื้อโรคที่เข้าสู่ร่างกายได้อย่างปกติ โรคข้ออักเสบรูมาตอยด์ ภาวะอักเสบเรื้อรังบริเวณเนื้อเยื่อข้อต่อ
• โรคแมวข่วน ติดเชื้อแบคทีเรียจากการถูกแมวที่ติดเชื้อ Bartonella henselae ข่วนหรือกัด
• โรคมะเร็ง เช่น มะเร็งต่อมน้ำเหลือง ที่ก่อกำเนิดในระบบน้ำเหลือง รวมถึงมะเร็งชนิดอื่น ๆ ที่อาจเป็นผลมาจากเซลล์มะเร็งแพร่กระจายไปยังต่อมน้ำเหลือง

โดยส่วนใหญ่ สาเหตุของต่อมน้ำเหลืองโต อาจเกิดจากการติดเชื้อโดยเฉพาะการติดเชื้อไวรัสโรคหวัด ไซนัสอักเสบ ต่อมทอนซิลอักเสบ แต่หากต่อมน้ำเหลืองบวมเป็นเวลานานกว่า 3 สัปดาห์ และเกิดอาการอื่น ๆ ร่วมด้วย เช่น มีไข้สูง ปวดท้อง ควรไปพบคุณหมอเพื่อรับการตรวจวินิจฉัย

ปัจจัยเสี่ยงของต่อมน้ำเหลืองโต

หากต่อมน้ำเหลืองโตจากการติดเชื้อและไม่ได้รับการรักษา อาจทำให้เกิดเป็นฝี หรือหนอง รวมถึงอาจเกิดภาวะแทรกซ้อนต่าง ๆ และอีกปัจจัยเสี่ยงที่พบได้น้อยของต่อมน้ำเหลืองโต คือ มะเร็ง เช่น มะเร็งต่อมน้ำเหลือง มะเร็งเม็ดเลือดขาว

การวินิจฉัยและการรักษาต่อมน้ำเหลืองโต

ข้อมูลที่นำเสนอไม่สามารถใช้แทนข้อแนะนำทางการแพทย์ได้ ควรปรึกษาคุณหมอสำหรับข้อมูลเพิ่มเติม

การวินิจฉัยต่อมน้ำเหลืองโต

เมื่อตรวจพบต่อมน้ำเหลืองโต คุณหมออาจวินิจฉัยตามอาการดังต่อไปนี้

• สอบถามประวัติ เช่น ต่อมน้ำเหลืองโตเกิดขึ้นเมื่อใด มีลักษณะรูปร่าง ขนาดเปลี่ยนไปหรือไม่ รวมถึงอาการทางร่างกายอื่น ๆ
• การตรวจเลือด โดยการตรวจนับเม็ดเลือดอย่างสมบูรณ์ (Complete Blood Count หรือ CBC) คือ การตรวจสอบเม็ดเลือดทุกชนิด ได้แก่ เม็ดเลือดแดง เม็ดเลือดขาว เกล็ดเลือด เพื่อนำข้อมูลไปวิเคราะห์และวินิจฉัย
• การตรวจตัวอย่างต่อมน้ำเหลือง โดยการตัดชิ้นเนื้อตัวอย่างจากต่อมน้ำเหลือง แล้วนำมาตรวจดูด้วยกล้องจุลทรรศน์ เพื่อหาสาเหตุของต่อมน้ำเหลืองโต
• การทดสอบด้วยภาพ คือการทำ CT Scan หรือ MRI เป็นการฉายภาพเพื่อดูบริเวณที่ได้รับผลกระทบ ซึ่งการทำ CT Scan หรือ MRI นั้น ภาพที่ได้จะมีรายละเอียดที่ชัดเจนกว่า และคุณหมอสามารถวินิจฉัยข้อมูลเพิ่มเติมได้มากกว่าการเอกซ์เรย์

วิธีรักษาต่อมน้ำเหลืองโต

ต่อมน้ำเหลืองโตอาจเล็กลง หรือหายไปได้เอง อย่างไรก็ตาม การรักษาต่อมน้ำเหลืองโตอาจแตกต่างกันขึ้นอยู่กับแต่ละสาเหตุ โดยอาจมีวิธีการรักษาดังต่อไปนี้

• ใช้ยาต้านไวรัส หรือยาปฏิชีวนะ เช่น แอสไพริน ไอบูโพรเฟน เพื่อบรรเทาอาการเจ็บปวดและอาการอักเสบต่อมน้ำเหลืองโต
• ประคบร้อน อาจใช้ผ้าขนหนูจุ่มในน้ำอุ่น แล้วนำมาประคบบริเวณที่มีอาการเจ็บของต่อมน้ำเหลืองโต
• ดื่มน้ำมาก ๆ อาจช่วยขจัดของเสียและเชื้อโรคออกจากร่างกาย
• พักผ่อนให้เพียงพอ ช่วยให้ร่างกายฟื้นตัวจากโรค

แต่หากต่อมน้ำเหลืองโตจากการติดเชื้อไวรัสเอชไอวี หรือโรคมะเร็ง อาจต้องใช้วิธีรักษาเฉพาะ

การปรับไลฟ์สไตล์และการดูแลตนเองที่อาจช่วยรับมือกับภาวะต่อมน้ำเหลืองโต

การลดปัจจัยเสี่ยงในการติดเชื้อด้วยวิธีดังต่อไปนี้ อาจช่วยลดความเสี่ยงในการเกิดภาวะต่อมน้ำเหลืองโตจากเชื้อไวรัสบางชนิด

• ล้างมือด้วยสบู่เป็นประจำ
• หลีกเลี่ยงการใช้ของร่วมกับผู้อื่น โดยเฉพาะของใช้ส่วนตัว
• หลีกเลี่ยงการสัมผัสใกล้ชิดกับผู้ป่วยที่ติดเชื้อ เช่น โรคหวัด
• หมั่นทำความสะอาดบ้าน ที่อยู่อาศัย อาจช่วยลดปัจจัยในการเกิดเชื้อโรคต่าง ๆ
• นอนหลับพักผ่อนให้เพียงพอ รับประทานอาหารที่มีประโยชน์ และออกกำลังกายเป็นประจำ อาจช่วยเสริมสร้างระบบภูมิคุ้มกันในร่างกาย