Malnutrition คือ อะไร มีสาเหตุและการรักษาอย่างไร

Malnutrition (ภาวะทุพโภชนาการ) คือ ภาวะที่ร่างกายได้รับสารอาหารไม่เหมาะสมโดยอาจได้รับมากหรือน้อยเกินไปซึ่งอาจส่งผลให้มีน้ำหนักตัวมากหรือน้อยเกินไป อีกทั้งยังอาจเพิ่มความเสี่ยงต่อการเกิดปัญหาสุขภาพต่าง ๆ เช่น โรคอ้วน โรคหัวใจ โรคกระดูกพรุน หากสังเกตพบอาการผิดปกติ เช่น เบื่ออาหาร น้ำหนักลดหรือเพิ่มอย่างกะทันหัน เหนื่อยล้า อ่อนเพลีย ผิวซีด ควรเข้าพบคุณหมอเพื่อรับการวินิจฉัยและรักษาอย่างรวดเร็ว

Malnutrition คืออะไร

Malnutrition หรือ ภาวะทุพโภชนาการ คือ ภาวะที่ร่างกายได้รับสารอาหารอย่างไม่เหมาะสม โดยอาจได้รับไม่เพียงพอ หรือมากเกินกว่าที่ร่างกายต้องการ ซึ่งแบ่งออกเป็น 2 ประเภท ดังนี้

• ภาวะโภชนาการต่ำ (Undernutrition) คือ ภาวะที่ร่างกายได้รับสารอาหารบางชนิดไม่เพียงพอ เช่น วิตามินเอ วิตามินซี โพแทสเซียม แคลเซียม โปรตีน ที่อาจส่งผลให้มีน้ำหนักที่ต่ำกว่าเกณฑ์ และร่างกายเจริญเติบโตช้ากว่าปกติ
• ภาวะโภชนาการเกิน (Overnutrition) คือ ภาวะที่ร่างกายได้รับประทานสารอาหารเกินกว่าที่ร่างกายต้องการซึ่งอาจส่งผลให้เกิดการสะสมไขมันตาม ส่วนต่าง ๆ ของร่างกาย ทำให้มีน้ำหนักตัวเพิ่มขึ้น และเสี่ยงต่อโรคอ้วน

สาเหตุของ Malnutrition คืออะไร

สาเหตุของภาวะทุพโภชนาการ มีดังนี้

• ความผิดปกติของระบบย่อยอาหาร เช่น โรคโครห์น (Crohn’s Disease) โรคท้องร่วง โรคลำไส้ใหญ่อักเสบ ที่อาจส่งผลกระทบต่อระบบย่อยอาหาร ทำให้การดูดซึมสารอาหารไม่ดี ส่งผลให้ร่างกายขาดสารอาหารและเสี่ยงต่อภาวะโภชนาการต่ำ
• การรับประทานอาหารน้อยหรือมากเกินไป การรับประทานอาหารน้อยเกินไปเนื่องจากปัญหาสุขภาพ เช่น ปัญหาในช่องปาก กลืนอาหารลำบากคลื่นไส้และอาเจียนบ่อยครั้ง โรคมะเร็ง โรคตับ อาจส่งผลให้เกิดภาวะโภชนาการต่ำ แต่การรับประทานอาหารมากเกินไปเนื่องจากปัจจัยต่าง ๆ เช่น การออกกำลังกาย ทำงานหนัก ส่งผลให้รู้สึกหิวและรับประทานอาหารมากขึ้นเพื่อชดเชยพลังงานที่สูญเสียไป อาจส่งผลให้เกิดภาวะโภชนาการเกินได้
• สภาวะทางจิตใจ เช่น โรคคลั่งผอม โรควิตกกังวล โรคซึมเศร้า อาจทำให้ความอยากอาหารลดลงหรือเพิ่มขึ้น ซึ่งอาจส่งผลให้รับประทานอาหารมากเกินไปหรือน้อยเกินไปได้
• ปัญหาทางสังคม ผู้ที่มีฐานะยากจนหรือรายได้น้อยอาจไม่มีเงินพอที่จะซื้ออาหารมารับประทาน หรือผู้ที่อยู่ในพื้นที่ห่างไกลอาจไม่สะดวกต่อการเดินทางไปซื้ออาหารทำให้จำเป็นต้องรับประทานอาหารสำเร็จรูปบ่อยครั้ง ซึ่งอาจเสี่ยงต่อภาวะทุพโภชนาการ
• การดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ในปริมาณมาก อาจทำให้กระเพาะอาหารและตับอ่อนเสียหายในระยะยาวทำให้ประสิทธิภาพของการดูดซึมสารอาหารลดลง หรืออาจทำให้รู้สึกอิ่มจนรู้สึกไม่อยากรับประทานอาหารอื่น ๆ จึงนำไปสู่ภาวะทุพโภชนาการ

อาการของ Malnutrition คืออะไร

อาการที่พบได้บ่อยของภาวะทุพโภชนาการ มีดังนี้

• น้ำหนักลดลงหรือเพิ่มขึ้นในช่วง 3-6 เดือน
• รู้สึกเบื่ออาหารหรือมีความอยากอาหารมากกว่าปกติ
• รู้สึกเหนื่อยและอ่อนเพลียตลอดเวลา
• เจ็บป่วยบ่อยครั้ง และใช้ระยะเวลาในการฟื้นตัวนาน
• ผิวซีด และผิวแห้ง
• มีผื่นขึ้น
• ผมขาดร่วงง่าย
• ปวดข้อต่อและกระดูก
• มีเลือดออกจากเหงือกบ่อยครั้ง
• มีปัญหาด้านการมองเห็น โดยเฉพาะช่วงเวลากลางคืน
• วิงเวียนศีรษะ
• หงุดหงิดง่าย
• การเคลื่อนไหว การคิดวิเคราะห์ และการเรียนรู้ช้าลง

ผลกระทบของ Malnutrition คืออะไร

หากไม่เข้ารับการรักษาภาวะทุพโภชนาการทันทีที่สังเกตว่ามีอาการผิดปกติและปล่อยไว้เป็นเวลานาน อาจส่งผลกระทบต่อสุขภาพเนื่องจากร่างกายขาดสารอาหารและได้รับสารอาหารเกิน ดังนี้

ผลกระทบต่อสุขภาพของภาวะโภชนาการต่ำ

• ภาวะแคระแกร็น
• ภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำ
• ภาวะโลหิตจาง
• กล้ามเนื้ออ่อนแรง
• โรคกระดูกพรุน
• โรคท้องร่วง
• ระบบภูมิคุ้มกันบกพร่องที่ส่งผลให้ติดเชื้อแบคทีเรีย เชื้อไวรัส เชื้อรา นำไปสู่การเจ็บป่วยได้ง่าย

ผลกระทบต่อสุขภาพของภาวะโภชนาการเกิน

• โรคอ้วน
• ภาวะคอเลสเตอรอลสูง
• โรคข้ออักเสบ
• โรคเบาหวาน
• โรคหัวใจ
• โรคหลอดเลือดตีบตัน
• โรคตับ
• โรคไต

การรักษา Malnutrition

การรักษาภาวะทุพโภชนาการคุณหมออาจวางแผนการรับประทานอาหารให้เหมาะสมกับอาการที่เป็น ดังนี้

• สำหรับผู้ที่มีโภชนาการต่ำ อาจจำเป็นต้องเพิ่มการรับประทานอาหารที่อุดมไปด้วยโปรตีน ไขมันดี วิตามิน และแร่ธาตุ เช่น ผัก ผลไม้ ธัญพืช เนื้อหมู ปลา ไข่ ถั่ว หรืออาจเพิ่มมื้ออาหารจาก 3 มื้อ เป็น 4 มื้อ/วัน เพื่อให้ร่างกายได้รับสารอาหารเพียงพอ
• สำหรับผู้ที่มีภาวะโภชนาการเกิน อาจจำเป็นต้องจำกัดปริมาณแคลอรี่ หลีกเลี่ยงอาหารที่มีไขมันอิ่มตัว น้ำตาลและคาร์โบไฮเดรตสูง เช่น ของทอด ขนมหวาน ชีส อาหารแปรรูป น้ำผลไม้ น้ำอัดลม รวมถึงวางแผนการออกกำลังกายให้เหมาะสม เพื่อช่วยเผาผลาญไขมันและเพิ่มมวลกล้ามเนื้อให้ร่างกาย

ในกรณีผู้ป่วยที่มีอาการรุนแรงหรือไม่สามารถรับประทานได้ด้วยตัวเอง คุณหมออาจจำเป็นต้องให้อาหารผ่านทางสายยางต่อเข้าสู่กระเพาะอาหารโดยตรง นอกจากนี้ ผู้ที่มีปัญหาสุขภาพจิต ความผิดปกติของระบบย่อยอาหาร หรือเสพติดเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ อาจจำเป็นต้องเข้ารับการรักษาโรคเหล่านี้ร่วมด้วย