Malnutrition (ภาวะทุพโภชนาการ) คือ ภาวะที่ร่างกายได้รับสารอาหารไม่เหมาะสมโดยอาจได้รับมากหรือน้อยเกินไปซึ่งอาจส่งผลให้มีน้ำหนักตัวมากหรือน้อยเกินไป อีกทั้งยังอาจเพิ่มความเสี่ยงต่อการเกิดปัญหาสุขภาพต่าง ๆ เช่น โรคอ้วน โรคหัวใจ โรคกระดูกพรุน หากสังเกตพบอาการผิดปกติ เช่น เบื่ออาหาร น้ำหนักลดหรือเพิ่มอย่างกะทันหัน เหนื่อยล้า อ่อนเพลีย ผิวซีด ควรเข้าพบคุณหมอเพื่อรับการวินิจฉัยและรักษาอย่างรวดเร็ว
[embed-health-tool-bmi]
Malnutrition คืออะไร
Malnutrition หรือ ภาวะทุพโภชนาการ คือ ภาวะที่ร่างกายได้รับสารอาหารอย่างไม่เหมาะสม โดยอาจได้รับไม่เพียงพอ หรือมากเกินกว่าที่ร่างกายต้องการ ซึ่งแบ่งออกเป็น 2 ประเภท ดังนี้
- ภาวะโภชนาการต่ำ (Undernutrition) คือ ภาวะที่ร่างกายได้รับสารอาหารบางชนิดไม่เพียงพอ เช่น วิตามินเอ วิตามินซี โพแทสเซียม แคลเซียม โปรตีน ที่อาจส่งผลให้มีน้ำหนักที่ต่ำกว่าเกณฑ์ และร่างกายเจริญเติบโตช้ากว่าปกติ
- ภาวะโภชนาการเกิน (Overnutrition) คือ ภาวะที่ร่างกายได้รับประทานสารอาหารเกินกว่าที่ร่างกายต้องการซึ่งอาจส่งผลให้เกิดการสะสมไขมันตาม ส่วนต่าง ๆ ของร่างกาย ทำให้มีน้ำหนักตัวเพิ่มขึ้น และเสี่ยงต่อโรคอ้วน
สาเหตุของ Malnutrition คืออะไร
สาเหตุของภาวะทุพโภชนาการ มีดังนี้
- ความผิดปกติของระบบย่อยอาหาร เช่น โรคโครห์น (Crohn’s Disease) โรคท้องร่วง โรคลำไส้ใหญ่อักเสบ ที่อาจส่งผลกระทบต่อระบบย่อยอาหาร ทำให้การดูดซึมสารอาหารไม่ดี ส่งผลให้ร่างกายขาดสารอาหารและเสี่ยงต่อภาวะโภชนาการต่ำ
- การรับประทานอาหารน้อยหรือมากเกินไป การรับประทานอาหารน้อยเกินไปเนื่องจากปัญหาสุขภาพ เช่น ปัญหาในช่องปาก กลืนอาหารลำบากคลื่นไส้และอาเจียนบ่อยครั้ง โรคมะเร็ง โรคตับ อาจส่งผลให้เกิดภาวะโภชนาการต่ำ แต่การรับประทานอาหารมากเกินไปเนื่องจากปัจจัยต่าง ๆ เช่น การออกกำลังกาย ทำงานหนัก ส่งผลให้รู้สึกหิวและรับประทานอาหารมากขึ้นเพื่อชดเชยพลังงานที่สูญเสียไป อาจส่งผลให้เกิดภาวะโภชนาการเกินได้
- สภาวะทางจิตใจ เช่น โรคคลั่งผอม โรควิตกกังวล โรคซึมเศร้า อาจทำให้ความอยากอาหารลดลงหรือเพิ่มขึ้น ซึ่งอาจส่งผลให้รับประทานอาหารมากเกินไปหรือน้อยเกินไปได้
- ปัญหาทางสังคม ผู้ที่มีฐานะยากจนหรือรายได้น้อยอาจไม่มีเงินพอที่จะซื้ออาหารมารับประทาน หรือผู้ที่อยู่ในพื้นที่ห่างไกลอาจไม่สะดวกต่อการเดินทางไปซื้ออาหารทำให้จำเป็นต้องรับประทานอาหารสำเร็จรูปบ่อยครั้ง ซึ่งอาจเสี่ยงต่อภาวะทุพโภชนาการ
- การดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ในปริมาณมาก อาจทำให้กระเพาะอาหารและตับอ่อนเสียหายในระยะยาวทำให้ประสิทธิภาพของการดูดซึมสารอาหารลดลง หรืออาจทำให้รู้สึกอิ่มจนรู้สึกไม่อยากรับประทานอาหารอื่น ๆ จึงนำไปสู่ภาวะทุพโภชนาการ
อาการของ Malnutrition คืออะไร
อาการที่พบได้บ่อยของภาวะทุพโภชนาการ มีดังนี้
- น้ำหนักลดลงหรือเพิ่มขึ้นในช่วง 3-6 เดือน
- รู้สึกเบื่ออาหารหรือมีความอยากอาหารมากกว่าปกติ
- รู้สึกเหนื่อยและอ่อนเพลียตลอดเวลา
- เจ็บป่วยบ่อยครั้ง และใช้ระยะเวลาในการฟื้นตัวนาน
- ผิวซีด และผิวแห้ง
- มีผื่นขึ้น
- ผมขาดร่วงง่าย
- ปวดข้อต่อและกระดูก
- มีเลือดออกจากเหงือกบ่อยครั้ง
- มีปัญหาด้านการมองเห็น โดยเฉพาะช่วงเวลากลางคืน
- วิงเวียนศีรษะ
- หงุดหงิดง่าย
- การเคลื่อนไหว การคิดวิเคราะห์ และการเรียนรู้ช้าลง
ผลกระทบของ Malnutrition คืออะไร
หากไม่เข้ารับการรักษาภาวะทุพโภชนาการทันทีที่สังเกตว่ามีอาการผิดปกติและปล่อยไว้เป็นเวลานาน อาจส่งผลกระทบต่อสุขภาพเนื่องจากร่างกายขาดสารอาหารและได้รับสารอาหารเกิน ดังนี้
ผลกระทบต่อสุขภาพของภาวะโภชนาการต่ำ
- ภาวะแคระแกร็น
- ภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำ
- ภาวะโลหิตจาง
- กล้ามเนื้ออ่อนแรง
- โรคกระดูกพรุน
- โรคท้องร่วง
- ระบบภูมิคุ้มกันบกพร่องที่ส่งผลให้ติดเชื้อแบคทีเรีย เชื้อไวรัส เชื้อรา นำไปสู่การเจ็บป่วยได้ง่าย
ผลกระทบต่อสุขภาพของภาวะโภชนาการเกิน
- โรคอ้วน
- ภาวะคอเลสเตอรอลสูง
- โรคข้ออักเสบ
- โรคเบาหวาน
- โรคหัวใจ
- โรคหลอดเลือดตีบตัน
- โรคตับ
- โรคไต
การรักษา Malnutrition
การรักษาภาวะทุพโภชนาการคุณหมออาจวางแผนการรับประทานอาหารให้เหมาะสมกับอาการที่เป็น ดังนี้
- สำหรับผู้ที่มีโภชนาการต่ำ อาจจำเป็นต้องเพิ่มการรับประทานอาหารที่อุดมไปด้วยโปรตีน ไขมันดี วิตามิน และแร่ธาตุ เช่น ผัก ผลไม้ ธัญพืช เนื้อหมู ปลา ไข่ ถั่ว หรืออาจเพิ่มมื้ออาหารจาก 3 มื้อ เป็น 4 มื้อ/วัน เพื่อให้ร่างกายได้รับสารอาหารเพียงพอ
- สำหรับผู้ที่มีภาวะโภชนาการเกิน อาจจำเป็นต้องจำกัดปริมาณแคลอรี่ หลีกเลี่ยงอาหารที่มีไขมันอิ่มตัว น้ำตาลและคาร์โบไฮเดรตสูง เช่น ของทอด ขนมหวาน ชีส อาหารแปรรูป น้ำผลไม้ น้ำอัดลม รวมถึงวางแผนการออกกำลังกายให้เหมาะสม เพื่อช่วยเผาผลาญไขมันและเพิ่มมวลกล้ามเนื้อให้ร่างกาย
ในกรณีผู้ป่วยที่มีอาการรุนแรงหรือไม่สามารถรับประทานได้ด้วยตัวเอง คุณหมออาจจำเป็นต้องให้อาหารผ่านทางสายยางต่อเข้าสู่กระเพาะอาหารโดยตรง นอกจากนี้ ผู้ที่มีปัญหาสุขภาพจิต ความผิดปกติของระบบย่อยอาหาร หรือเสพติดเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ อาจจำเป็นต้องเข้ารับการรักษาโรคเหล่านี้ร่วมด้วย
